ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

P.Fayum 28· Sel.Pap. II 309· C.Pap.Hengstl 25· Μ. Μαλούτα στο Ανθολόγιο 301-305: Π9.

ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

P.Oxy. LXXIV 4993-4995 (εισαγωγή).

Η δήλωση συμπεριλαμβάνει τη χρονολογία σύνταξής της, το 14ο έτος του αυτοκράτορα Αντωνίνου. Πρόκειται για τον αυτοκράτορα Αντωνίνο Πίο που ανέβηκε στο θρόνο στις 10 Ιουλίου του 138 μ.Χ. Η δήλωση, συνεπώς, χρονολογείται το 150/1 μ.Χ.

Βρέθηκε στο Φαγιούμ της Αιγύπτου και φυλάσσεται στη Βιβλιοθήκη του Vassar College, στο Poughkeepsie κοντά στη Νέα Υόρκη.

Πρόκειται για δήλωση γέννησης. Έχει τη μορφή υπομνήματος και τη χαρακτηριστική διάταξη τῷ δεῖνι παρὰ τοῦ δεῖνος. Φαίνεται ότι οι δηλώσεις γέννησης δεν γίνονται μετά από έκδοση σχετικού διατάγματος, και ως εκ τούτου ποτέ δεν περιλαμβάνουν τη φράση κατὰ τὰ κελευσθέντα που συναντάμε για παράδειγμα στις απογραφές (Mertens 1958: 63).

Η απλούστερη μορφή δήλωσης γέννησης –τη μορφή αυτή έχει η παρούσα δήλωση γέννησης– ξεκινά με τα ονόματα και το αξίωμα των παραληπτών, δηλώνει λεπτομερώς την ταυτότητα των αποστολέων, δίνει τη χρονολογία, το όνομα και την ηλικία του παιδιού. Το κείμενο κλείνει με τις υπογραφές των αποστολέων και το όνομα αυτού που υπέγραψε εκ μέρους τους, όταν αυτοί είναι αναλφάβητοι.

Για περαιτέρω συζήτηση σχετικά με το θέμα των δηλώσεων γέννησης, βλ. Hagedorn 1969: αρ. 2 (εισαγωγή κειμένου)· Cohen 1996· Jördens 2000. Τα άρθρα της Montevecchi, παρότι δεν περιλαμβάνουν πολλές από τις πηγές στις οποίες έχουμε πρόσβαση σήμερα, αποτελούν σημείο αναφοράς στη μελέτη των εν λόγω δηλώσεων: Montevecchi 1947· Montevecchi 1948.

Πάπυρος. Φαίνεται να διατηρεί και τις τέσσερις πλευρές του και επομένως τις αρχικές του διαστάσεις (ύψ. 12,6 εκ., πλ. 11,7 εκ.).

Το κείμενο είναι γραμμένο παράλληλα με τη φορά των ινών και αφήνει σχετικό περιθώριο επάνω, κάτω και αριστερά, ενώ φτάνει ως την άκρη δεξιά. Κατακόρυφες εγκοπές σε τακτά διαστήματα υποδηλώνουν ότι ο πάπυρος είχε τυλιχθεί κάθετα προς τη φορά του κειμένου και μετά είχε πιεσθεί, όπως ήταν η συνήθης πρακτική. Στην επιφάνεια του παπύρου υπάρχουν διάσπαρτες οπές, ιδίως αριστερά και προς τα κάτω, οι οποίες ενίοτε είναι υπεύθυνες για την απώλεια μερικών γραμμάτων. Δεν είναι σαφές αν το έγγραφο αποτέλεσε ή επρόκειτο να αποτελέσει μέρος συγκολλήσιμου τόμου.

Η γραφή είναι γρήγορη αλλά στρογγυλεμένη, χαρακτηριστική της εποχής. Όλα τα γράμματα αποτελούνται από καμπύλες και πολλά είναι ενωμένα μεταξύ τους. Χαρακτηριστικά είναι το Δ, το Λ, το Μ και το Ν, των οποίων η δεξιά επάνω γραμμή επεκτείνεται στην κορυφή πέρα από το σημείο που συναντά την αριστερή, το Ε του οποίου η μεσαία γραμμή αποτελεί επέκταση της καμπύλης της ράχης του, το Θ, το Μ, το Υ και το Ω.

Το περιεχόμενο και η δομή του κειμένου

Το παρόν έγγραφο στάλθηκε από τους γονείς ενός αγοριού, του Ισχυρά, στις αρμόδιες αρχές με στόχο να δηλώσει τη γέννησή του.

Το εν λόγω έγγραφο, το οποίο συνιστά την απλούστερη μορφή δήλωσης γέννησης, ξεκινά με τα ονόματα και το αξίωμα των παραληπτών (στ. 1-2), δηλώνει λεπτομερώς την ταυτότητα των αποστολέων (στ. 3-9), δίνει τη χρονολογία, το όνομα και την ηλικία του παιδιού (στ. 10-11). Το κείμενο κλείνει με τις υπογραφές των αποστολέων και το όνομα αυτού που υπέγραψε εκ μέρους τους, καθώς, όπως φαίνεται, ήταν αναλφάβητοι (στ. 11-15· πρβλ. Π8).

Η δήλωση γέννησης και οι εμπλεκόμενοι αξιωματούχοι

Στο συγκεκριμένο κείμενο η δήλωση γέννησης υποβλήθηκε κατά το πρώτο έτος του παιδιού. Αυτό μπορεί να μοιάζει φυσικό στους σύγχρονους αναγνώστες, αλλά δεν ήταν σε καμία περίπτωση ο κανόνας. Έχουν σωθεί δηλώσεις γέννησης που απογράφουν παιδιά ως και τα πρώτα χρόνια της δεύτερης δεκαετίας τους (π.χ. P.Oxy. XXXVIII 2855, όπου δηλώνεται ένα αγόρι δεκατριών ετών· πρβλ. P.Ups.Frid. σελ. 64). Η συνήθης εξήγηση γι’ αυτό είναι ότι η δήλωση γέννησης δεν είχε ως κύριο στόχο να ενημερώσει τις αρχές γι’ αυτή καθ’ εαυτήν τη γέννηση του παιδιού, αλλά να προετοιμάσει την εγγραφή του στον σχετικό φορολογικό κατάλογο και κυρίως την πρώτη απογραφή του ως μέλους διακεκριμένης κοινωνικής κατηγορίας –σε περίπτωση που η οικογένεια ανήκε σε τέτοια κατηγορία (βλ. Nelson 1979· Lewis 1997α: 23). Συνεπώς, η δήλωση φαίνεται ότι μπορούσε να λάβει χώρα οποιαδήποτε στιγμή ως το 14ο έτος της ηλικίας του απογραφομένου, οπότε και σημειωνόταν η είσοδος στο γυμνάσιο ((Habermann 2004: 339-341). Ο χρόνος δηλαδή της δήλωσης γέννησης ενός παιδιού αντιστοιχούσε στα φορολογικά ή κοινωνικά συμφέροντα της οικογένειας.

Ωστόσο, η εξήγηση ότι τα έγγραφα αυτά υποβάλλονταν στις αρχές με σκοπό να εξασφαλισθεί η διακεκριμένη κοινωνική θέση του νεαρού αγοριού που δήλωναν και τα συνακόλουθα προνόμια σχετικά με τη φορολογία και την εκπαίδευση, δεν συνάδει με το γεγονός ότι κάποιες δηλώσεις που έχουν βρεθεί αφορούν κορίτσια, τα οποία δεν θα μπορούσαν ούτως ή άλλως να ωφεληθούν από τα προνόμια αυτά (P.Ups.Frid. σελ. 63), καθώς και μερικά αγόρια τα οποία δεν μοιάζουν να ανήκουν σε διακεκριμένη κοινωνική θέση.

Η δήλωση απευθύνεται σε δύο γραμματεῖς μητροπόλεως. Οι γραμματεῖς τῆς μητροπόλεως είναι αντίστοιχη θέση με τους γραμματεῖς τῶν κωμῶν (για κώμας και μητροπόλεις, βλ. Π8).

O νομογράφος, που εδώ γράφει εκ μέρους των αναλφάβητων δηλούντων, ήταν ένα είδος συμβολαιογράφου. Είχε κυρίως δημόσια υπόσταση, ενώ ενίοτε η δράση του αφορούσε και ιδιωτικές υποθέσεις (Μertens 1958: 87-88).

Οι δηλούντες

Η δήλωση καταγράφει τη γέννηση του Ισχυρά. Όπως συνηθιζόταν, τη δήλωση συνέταξαν οι γονείς του παιδιού μέσω κάποιου γραφέα. Από τις λεπτομέρειες που δίνουν οι γονείς ως προς την ταυτότητά τους συνάγεται ότι ίσως ήταν πρώτα ξαδέλφια (καταγράφεται κοινό όνομα παππού –Μύσθος– από την πλευρά του πατεράδων τους, οι οποίοι ήταν ενδεχομένως αδέλφια). Αυτό δεν εκπλήσσει σε μια χώρα σαν την Αίγυπτο όπου εκείνη την εποχή ήταν ακόμη εξαιρετικά συνηθισμένοι οι γάμοι μεταξύ ομοθαλών (: πλήρων) αδελφών (για τον γάμο μεταξύ αδελφών στην Αίγυπτο, βλ. ενδεικτικά Hopkins 1980· Scheidel 1995· Scheidel 1997). Οι δηλούντες αυτοπροσδιορίζονται ως ἄσημοι, δηλαδή χωρίς ουλές ή άλλα εξωτερικά γνωρίσματα (πρβλ. Π8).

Από το γεγονός ότι η δήλωση απευθυνόταν στους γραμματεῖς μητροπόλεως, προκύπτει ότι ο Ισχυράς και η Θαισάριον πρέπει να κατοικούσαν και να απογράφονταν στην Ἀρσινοϊτῶν πόλιν, όπου και πράγματι βρισκόταν το ἄμφοδον Ἑρμουθιακῆς. Η ακριβής σημασία της λέξης ἄμφοδον έχει αποτελέσει αντικείμενο διαφωνίας. Ο Wilcken, όπως και ο Rink, το μετέφρασαν ως “δρόμο” (O.Wilck. Ι σελ. 441· Rink 1924: 7). Ο Jouguet 1911: 283 αντίθετα το μετέφρασε ως “συνοικία”, και εξέφρασε την άποψη ότι αυτό μπορεί να σημαίνει είτε μια μικρή διοικητική μονάδα, είτε απλώς μια τοποθεσία. Η εξήγηση του Jouguet έχει υπερισχύσει στη μεταγενέστερη βιβλιογραφία (βλ. ενδεικτικά τη μελέτη του Daris 1981 που αφορά την μητρόπολιν του Αρσινοΐτη).

Μυρτώ Μαλούτα