Με το ψήφισμα αποδίδονται τιμές σε δύο μετοίκους (ξένους που κατοικούσαν μόνιμα στην Αθήνα), τον Νίκανδρο και τον Πολύζηλο, για τις εξαίρετες πράξεις τους υπέρ του αθηναϊκού δήμου σε περιόδους δύσκολες για την Αθήνα. Όπως προκύπτει από την επιγραφή, η προσφορά τους ήταν διαρκής σε διάστημα σχεδόν μισού αιώνα, από το 347/346 π.Χ. μέχρι το 302/301 π.Χ. οπότε εγκρίθηκε το ψήφισμα.

Οι δύο μέτοικοι συνέβαλλαν με τις εισφορές τους σε διάστημα είκοσι τεσσάρων χρόνων για την οικοδόμηση των νεωσοίκων των πολεμικών πλοίων, αλλά και της σκευοθήκης, κτηρίου όπου τοποθετούνταν τα κρεμαστά εξαρτήματα των πλοίων, κατά την ανέλκυσή τους στη στεριά, τους χειμερινούς συνήθως μήνες (στ. 12-17). Το κτήριο αυτό, γνωστό ως «σκευοθήκη του Φίλωνος» από τον αρχιτέκτονα που συνέταξε την οικονομοτεχνική μελέτη του έργου (συγγραφή υποχρεώσεων ΕΜ 12538 = IG II² 1668), ήταν ένα μεγάλο επίμηκες κτήριο στον πολεμικό λιμένα του Κανθάρου (σημερινό κυρίως λιμάνι του Πειραιά), τμήμα των θεμελίων του οποίου αποκαλύφθηκε τα τελευταία χρόνια από τις ανασκαφές της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας (πρβλ. Steinhauer 1996).

Το ψήφισμα παρέχει πολύτιμες πληροφορίες για τη συμμετοχή των μετοίκων στο θεσμό των εισφορών. Αυτές ήταν τα έκτακτα ποσά, τα οποία οι πολίτες κατέβαλλαν υποχρεωτικά για στρατιωτικές κυρίως δαπάνες, ανάλογα με την περιουσία τους. Για το λόγο αυτό είχαν συγκροτηθεί οι λεγόμενες συμμορίαι, ομάδες πολιτών με περίπου ισοδύναμα στο σύνολο περιουσιακά στοιχεία, έτσι ώστε να καταβάλλουν τα ίδια ποσά. Οι μέτοικοι κατατάσσονταν σε ιδιαίτερες συμμορίες και κατέβαλλαν τα ποσά που τους αναλογούσαν, τα οποία δεν ήταν ίδια με εκείνα των Αθηναίων πολιτών.

Οι δύο μέτοικοι συμμετείχαν επίσης ενεργά και στον γνωστό από τις αρχαίες πηγές ως «ελληνικό πόλεμο» (στ. 17), στις συγκρούσεις δηλαδή που ξέσπασαν στον ελλαδικό χώρο μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο πόλεμος έχει επικρατήσει να ονομάζεται «Λαμιακός Πόλεμος» (323-322 π.Χ.), επειδή η περιοχή της Λαμίας ήταν το βασικό θέατρο των επιχειρήσεων κατά την πρώτη φάση του (πρβλ. σελ. 112). Στην επιγραφή αναφέρεται ιδιαίτερα η εμπλοκή των τιμωμένων στο ναυτικό σκέλος των επιχειρήσεων που έληξε με την καταστροφή του αθηναϊκού στόλου από τον μακεδονικό, υπό τον Κλείτο, στην Αμοργό το 322 π.Χ. Επικεφαλής του στόλου των Αθηναίων σε αυτές τις επιχειρήσεις ήταν ο αναφερόμενος Ευετίων (στ. 18, 25).

Η προσφορά όμως των δύο μετοίκων δεν σταμάτησε, αφού είκοσι περίπου χρόνια αργότερα προσέφεραν, εθελοντικά αυτή τη φορά, για τον πόλεμο ενάντια στον Κάσσανδρο μετά την πτώση του καθεστώτος του Δημητρίου του Φαληρέως. Η εθελοντική αυτή προσφορά, η επίδοσις (στ. 28), ήταν η έκτακτη καταβολή χρημάτων την οποία ζητούσε η πόλη προσδιορίζοντας το ανώτερο και το κατώτερο ποσό που μπορούσαν να καταβάλουν οι φιλοτιμούμενοι πλούσιοι πολίτες. Στην περίπτωσή μας ο Νίκανδρος και ο Πολύζηλος κατέθεσαν το ποσό των χιλίων δραχμών ο καθένας (στ. 29-30), αποδεικνύοντας έμπρακτα την αφοσίωσή τους στην αθηναϊκή δημοκρατία, ανέλαβαν τη δαπάνη για την επισκευή πύργων του νοτίου μακρού τείχους και συντάχθηκαν με τον αθηναϊκό δήμο σε όλες τις στρατιωτικές και ναυτικές επιχειρήσεις (στ. 30-41).

Η Αθήνα τίμησε τον Νίκανδρο και τον Πολύζηλο για τις πράξεις τους με δημόσια στεφάνωση, αναγραφή του ψηφίσματος σε στήλη και ίδρυση της στήλης στην Ακρόπολη και τους παραχώρησε τα προνόμια: α) της ισοτέλειας με τους Αθηναίους πολίτες, β) του δικαιώματος της απόκτησης γης και κατοικίας, γ) της πλήρους εξίσωσής τους στις εισφορές και τις στρατιωτικές υποχρεώσεις με τους Αθηναίους, δ) της παροχής από τη βουλή και τους στρατηγούς νομικής προστασίας και ε) του δικαιώματος παρουσίας αυτοπροσώπως στις συνεδριάσεις της βουλής και της εκκλησίας του δήμου.

Εντύπωση πάντως προκαλεί , ότι παρά την εκτενή δράση των δύο μετοίκων, όπως αυτή αποτυπώνεται στην επιγραφή, η οποία σώζεται ελλιπώς στο συγκεκριμένο τμήμα, δεν τους δόθηκε πολιτεία, παρότι αναβιβάσθηκαν στην τάξη των ισοτελών. Πιθανόν όμως οι τιμές που τους αποδόθηκαν να ήταν αυτές που οι ίδιοι θέλανε περισσότερο (κυρίως βέβαια την ισοτέλεια).

Θεοί. Επί άρχοντος Νικοκλέους, όταν η Αιαντίς φυλή πρυτάνευε δωδεκάτη στη σειρά, και ήταν γραμματεύς ο Νίκων, γιος του Θεοδώρου από το δήμο της Πλώθειας˙ την εικοστή πρώτη ημέρα του Σκιροφοριώνος μηνός και εικοστή πρώτη ημέρα της πρυτανείας˙ συνεδρία της εκκλησίας του δήμου˙ από τους προέδρους έθετε το θέμα σε ψηφοφορία ο Επικράτης, γιος του Διοκλέους από το δήμο των Αχαρνών και οι συμπρόεδροί του. Απόφαση της βουλής και του δήμου. Ο Ευφίλητος, γιος του Αριστείδου από το δήμο της Κηφισιάς εισηγήθηκε˙ επειδή ο Νίκανδρος, γιος του Αντιφάνους από το Ίλιο και ο Πολύζηλος, γιος του Απολλοφάνους από την Έφεσο πάντοτε ήταν ευνοϊκοί προς το δήμο των Αθηναίων και αφότου κατοίκησαν στην Αθήνα σε κάθε περίσταση ήταν χρήσιμοι σε πολλά από τα συμφέροντα του δήμου και εισέφεραν κατ’ έτος τις επιβαλλόμενες εισφορές για το κονδύλιο των δέκα ταλάντων για την οικοδόμηση των νεωσοίκων και της σκευοθήκης, κατ’ έτος, από το έτος του άρχοντα Θεμιστοκλή μέχρι το έτος του άρχοντα Κηφισοδώρου, και κατά τη διάρκεια του Ελληνικού πολέμου καλώς και με μεγάλη προθυμία φρόντισαν και αυτοί την πρώτη εξέταση των πλοίων που εξέπλευσαν με τον Ευετίωνα, ώστε να είναι δυνατόν να εκπλεύσουν και πάλι όταν επέστρεψαν τα πλοία από τη ναυμαχία… (στ. 27) με χρυσό στεφάνι αξίας τριάντα δραχμών˙ και όταν πολλοί συμμετείχαν στις επιδόσεις για την προετοιμασία του πολέμου και τη σωτηρία της πόλης, συνεισέφεραν και οι δύο από χίλιες δραχμές˙ και όταν ήταν άρχοντας ο Κόροιβος μετά από παράκληση προς αυτούς του στρατηγού Ηγησία, ο οποίος ζήτησε να συμμετέχουν στην αντιμετώπιση του κινδύνου μαζί με τους άλλους Αθηναίους πολίτες και να επιδιορθώσουν τους πύργους του νοτίου τείχους που τους υπέδειξαν και οικοδόμησαν το αναλογούν σε αυτούς μέρος με σωστό και φιλότιμο τρόπο. Συμμετείχαν και σε όλες τις επιχειρήσεις χερσαίες και ναυτικές, συμπαρατασσόμενοι με το δήμο με προθυμία και φιλοτιμία με δικά τους έξοδα και πάντοτε έπραξαν όλα όσα τους ζήτησε ο δήμος με καλό τρόπο και φιλοτιμία. Για να είναι λοιπόν φανερό σε όλους ότι η βουλή και ο δήμος των Αθηναίων γνωρίζουν και ανταποδίδουν αντάξια την ευγνωμοσύνη σε όσους είναι φιλότιμοι προς αυτόν (το δήμο), με τη βοήθεια της αγαθής τύχης, να αποφασίσει η βουλή, οι πρόεδροι όσοι τυχόν κληρωθούν να προεδρεύουν στην πρώτη συνεδρίαση της εκκλησίας, να θέσουν σε συζήτηση το θέμα όπως αυτοί θέλουν και να υποβάλουν την απόφαση της βουλής στο δήμο, ότι δηλαδή αποφάσισε η βουλή να επαινέσουν τον Νίκανδρο, γιο του Αντιφάνους από το Ίλιο και τον Πολύζηλο, γιο του Απολλοφάνους από την Έφεσο και να στεφανώσουν τον καθένα από τους δύο με στέφανο από κλάδους ελαίας˙ και να είναι αυτοί ισοτελείς, και αυτοί και οι απόγονοί τους, και να έχουν δικαίωμα να αποκτήσουν γη και οικία και να εισφέρουν τις εισφορές μαζί με τους Αθηναίους πολίτες και να εκστρατεύουν όταν εκστρατεύουν αυτοί. Να τους έχει υπό την προστασία της η εκάστοτε βουλή και οι στρατηγοί ώστε να μην αδικούνται από κανέναν˙ και να μπορούν να παρουσιάζονται αυτοπροσώπως στη βουλή και την εκκλησία του δήμου, όταν το επιθυμούν. Να αναγράψει ο κατά πρυτανείαν γραμματεύς αυτό εδώ το ψήφισμα σε λίθινη στήλη και να τη στήσει στην Ακρόπολη και για την αναγραφή της να δώσει ο ταμίας του δήμου σαράντα δραχμές από τα χρήματα που δαπανά ο δήμος για τα ψηφίσματα.

Πρόκειται για δύο τιμητικά ψηφίσματα αποσπασματικά σωζόμενα. Το πρώτο (στ. 1-10) αφορά κάποιον Ευκλή. Το δεύτερο (στ. 11-25) αναφέρεται στον Φιλοκλή, γιο του Ευκλή.

Βάσει της προτεινόμενης αποκατάστασης του κειμένου ο Ευκλής τιμήθηκε με πρόσβαση στα δύο σώματα και το αξίωμα του κήρυκα της βουλής και του δήμου για την ανδρεία και την προθυμία που επέδειξε κατά την επιστροφή των δημοκρατικών και την αποκατάσταση της ελευθερίας. Η αναφορά στην κάθοδο του δήμου παραπέμπει στα γεγονότα του 404-403 π.Χ. Ο Ευκλής πιθανώς ανήκε στους δημοκρατικούς που κατέβηκαν από τη Φυλή και τιμήθηκε γι’ αυτό.

Η παραχώρηση προσόδου (δηλ. πρόσβασης) δεν είναι το είδος του προνομίου που θα ανέμενε κάποιος να δοθεί σε Αθηναίο πολίτη, οπότε μάλλον ο Ευκλής ήταν ξένος. Την ίδια χρονική στιγμή έγινε και κήρυκας της βουλής και του δήμου. Από μαρτυρία του Ανδοκίδη (Περὶ Μυστηρίων 112, 115) προκύπτει ότι το 399/8 π.Χ. ασκούσε τα καθήκοντα του κήρυκα. Ωστόσο δεν είναι γνωστός άλλος ξένος, ο οποίος να κατείχε αυτό το αξίωμα. Ενδεχομένως λοιπόν τιμήθηκε με χορήγηση πολιτείας για τη συνεργασία του με τους από Φυλής (βλ. παραπάνω). Ο εγγονός του, Ευκλής Φιλοκλέους, ήταν κήρυκας το 305/4 π.Χ. και έφερε το δημοτικό Τρινεμεεύς, επομένως ήταν Αθηναίος πολίτης (βλ. Agora XV αρ. 58.34-35).

Το ψήφισμα τοποθετείται μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, πιθανότερα μεταξύ του 402 και του 399 π.Χ.

Η αποκατάσταση στον στίχο 1 του τύπου της κύρωσης «έδοξεν τήι βουλήι» εγείρει ερώτημα σχετικά με την πηγή προέλευσης της απόφασης. Φαίνεται ως να πρόκειται για ψήφισμα της βουλής. Ωστόσο η εκλογή των αξιωματούχων γινόταν στην εκκλησία βάσει προβουλεύματος και στο δεύτερο ψήφισμα καθίσταται σαφές ότι ακολουθήθηκε η προβουλευτική διαδικασία για το ίδιο αξίωμα. Επομένως είτε ο γραμματέας χρησιμοποίησε για την αναγραφή το κείμενο της βουλής και δεν άλλαξε τον τύπο είτε χρειάζεται να εξεταστεί κάποια άλλη δυνατή συμπλήρωση του στίχου (βλ. Rhodes 1972: 85 για το ενδεχόμενο συμπλήρωσης ως «Έδοξεν τώι δήμωι»).

Στο δεύτερο ψήφισμα, χρονολογούμενο μάλλον στο 364/3 π.Χ. ή στο  359/8 π.Χ. (βλ. Alessandri 1982: 56 κ.εξ.), γίνεται πάλι μνεία της δράσης του Ευκλή υπέρ του δήμου, ίσως ως εγγύηση αλλά και τεκμηρίωση της συμπεριφοράς του γιου του, στον οποίο επίσης δίνεται το αξίωμα του κήρυκα της βουλής και του δήμου. Το αξίωμα αυτό η οικογένεια του Ευκλή το κατείχε για εννέα γενιές, έως τα μέσα περίπου του 2ου αι. π.Χ.

Το δύο αυτά ψηφίσματα φαίνεται ότι αναγράφηκαν την ίδια χρονική περίοδο. Μάλιστα η απουσία της συνήθους εντολής του δήμου σχετικά με την ίδρυση της στήλης αποτελεί ένδειξη για το ότι ο Φιλοκλής ήταν ίσως αυτός, ο οποίος φρόντισε για τη δημοσιοποίηση των σημαντικών για τον ίδιο και την οικογένειά του ψηφισμάτων.

Αποφάσισε η βουλή· η Ερεχθηίς ήταν η πρυτανεύουσα φυλή – – – – – – ήταν γραμματέας, ο Σιμι – – – – – – ήταν επιστάτης των πρυτάνεων· ο Ευριπίδης εισηγήθηκε· να έχει ο Ευκλής το δικαίωμα να προσέρχεται στη βουλή και την εκκλησία του δήμου εξαιτίας της ανδρείας και της προθυμίας του, επειδή υπήρξε άνδρας αγαθός για το δήμο των Αθηναίων και για την επιστροφή των δημοκρατικών Αθηναίων και για την ελευθερία να είναι αυτός κήρυκας στη βουλή και το δήμο των Αθηναίων. Σχετικά με τη μισθοδοτούμενη υπηρεσία του να ισχύει γι’ αυτόν – – – –  Αποφάσισε η βουλή και ο δήμος· η Λεωντίς ήταν η πρυτανεύουσα φυλή – – – ο Οιναίος ήταν γραμματέας, ο – – – – – ήταν επιστάτης των πρυτάνεων· ο Μελάνωπος εισηγήθηκε· να ψηφισθεί από τη βουλή, επειδή ο Ευκλής, ο πατέρας του Φιλοκλή, ήταν άνδρας αγαθός για το δήμο των Αθηναίων και για την επιστροφή των δημοκρατικών, να αποφασίσει η βουλή οι πρόεδροι που θα κληρωθούν να προεδρεύουν στην πρώτη συνεδρίαση να περιλάβουν στα θέματα της συνεδρίας τα σχετικά με τον Φιλοκλή το γιο του Ευκλή και επειδή η βουλή και οι εκάστοτε πρυτάνεις θεωρούν ότι είναι χρήσιμος και με καλή συμπεριφορά, να εισαγάγουν τη γνώμη της βουλής στο δήμο, ότι η βουλή αποφασίζει να είναι ο Φιλοκλής κήρυκας, όπως ακριβώς ο πατέρας του, επειδή είναι άνδρας αγαθός για το δήμο των Αθηναίων.

Σε αυτή τη στήλη σώζεται τμήμα τιμητικού ψηφίσματος. Αρχικά αναγράφεται η πρόταση του Ερασινίδη, η οποία αποτελεί το προβούλευμα, να δοθεί χρυσός στέφανος στον Θρασύβουλο. Με πρόταση του Διοκλή τροποποιείται το προβούλευμα, ώστε να του χορηγηθεί και πολιτεία και να παραχωρηθεί σε αυτόν μέρος της περιουσίας άλλου προσώπου. Προτείνεται επίσης η αναγραφή άλλων επτά τουλάχιστον ατόμων ως ευεργετών και η χορήγηση σε άλλους εγκτήσεως και επιμέλειας. Με εισήγηση του Ευδίκου γίνεται δεύτερη τροποποίηση, προκειμένου να διερευνηθεί μια υπόθεση δωροδοκίας για την έκδοση ψηφίσματος υπέρ του Απολλοδώρου.

Το ψήφισμα χρονολογείται στο 410/409 π.Χ. από τον επώνυμο άρχοντα Γλαύκιππο. Επομένως το κύριο τιμώμενο πρόσωπο είναι δυνατό να ταυτιστεί με τον Θρασύβουλο τον Καλυδώνιο, γνωστό από φιλολογικές μαρτυρίες για τη συμμετοχή του στη δολοφονία του Φρυνίχου γιου του Στρατωνίδου. Ο Φρύνιχος, ακραίος ολιγαρχικός του καθεστώτος των Τετρακοσίων, δολοφονήθηκε το καλοκαίρι του 411 π.Χ. και αυτό σήμανε την αρχή του τέλους της εξουσίας τους. Κατά τον Λυσία (Αγ. 70) και τον Λυκούργο (Λεωκρ. 112) υπεύθυνοι για τη δολοφονία ήταν ο Καλυδώνιος Θρασύβουλος και ο Μεγαρέας Απολλόδωρος. Οι δύο άνδρες απέδρασαν άμεσα από την πόλη. Αργότερα, μάλλον μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, επέστρεψαν και τότε οικείοι του Φρυνίχου επιχείρησαν δίωξη εναντίον τους. Όμως ο αθηναϊκός δήμος μετά από έρευνα χαρακτήρισε ως προδότη τον Φρύνιχο, εξέδωσε ψήφισμα εναντίον του και απελευθέρωσε τους δύο άνδρες.

Η έκδοση του τιμητικού ψηφίσματος φαίνεται ότι έγινε αρκετούς μήνες μετά τη δολοφονία, είτε λόγω ενασχόλησης του δήμου με κρισιμότερα θέματα είτε διότι υπήρξε πιθανώς αμφιβολία για το ποιος έπρεπε να πιστωθεί την πράξη. Σύμφωνα με τους στίχους 38-47 θα προηγήθηκε απόφαση για κάποιον Απολλόδωρο. Πρόκειται μάλλον για τον Απολλόδωρο τον Μεγαρέα. Κατά τον Λυσία είχε τιμηθεί με χορήγηση πολιτείας (Αγ. 72) και με την παραχώρηση ενός κτήματος που ανήκε στον ολιγαρχικό Πείσανδρο (Σηκ. 4). Το γεγονός ότι μέχρι λίγο πριν από την άνοδο στην εξουσία των Τριάκοντα τυράννων είχε ακόμη στην κατοχή του το κτήμα υποδηλώνει ότι η έρευνα αποκατέστησε το όνομά του. Στον Θρασύβουλο δόθηκε αρχικά μόνο στέφανος και μετά από εισήγηση του Διοκλή τα πολιτικά δικαιώματα και τα άλλα προνόμια. Τα στοιχεία αυτά δείχνουν ότι ο Απολλόδωρος είχε πιθανώς διεκδικήσει για τον εαυτό του την πράξη. Οι υποστηρικτές του Θρασύβουλου το αμφισβήτησαν, ξεκίνησαν διαδικασία διερεύνησης του θέματος και τελικά εξασφάλισαν και για τον Θρασύβουλο ανάλογες τιμές.

Ο Αγόρατος μάλλον ταυτίζεται με τον Αγόρατο γιο του Ευμάρους, εναντίον του οποίου στράφηκε ο Λυσίας. Κατά το ρήτορα είχαν προστεθεί σε ψήφισμα για τους δολοφόνους του Φρυνίχου ορισμένα ονόματα ως αποτέλεσμα δωροδοκίας (Αγ. 72). Ίσως ο Λυσίας εννοεί το σωζόμενο ψήφισμα, οπότε το γεγονός ότι τα επτά ονόματα προστέθηκαν με τροποποίηση του προβουλεύματος ήταν η βάση του ισχυρισμού του πως προηγήθηκε δωροδοκία. Το μόνο που μπορεί να συμπεράνει κανείς σήμερα από το σωζόμενο ψήφισμα είναι ότι τα άτομα αυτά συνδέονται με τη δολοφονία. Ίσως είναι οι άλλοι συνωμότες, για τους οποίους κάνει λόγο ο Θουκυδίδης (8.92.2).

Η χορήγηση χρυσού στεφάνου είναι η μόνη γνωστή από τον 5^ο αι. π.Χ. Η εορτή, κατά την οποία ορίστηκε να ανακηρυχθεί η χορήγησή του, ήταν μάλλον τα Μεγάλα Διονύσια.

Η περιουσία, μέρος της οποίας θα έπαιρνε ο Θρασύβουλος, ανήκε ενδεχομένως στον Φρύνιχο. Στην Αθήνα δεν ήταν άγνωστη η πρακτική της δήμευσης περιουσίας ατόμων που είχαν κατηγορηθεί για πράξεις κατά του δήμου. Η παραχώρηση εγκτήσεως είναι από τις παλαιότερες γνωστές.

Επί άρχοντος Γλαυκίππου. Ο Λόβων από το δήμο των Κηδών ήταν γραμματέας. Η βουλή και ο δήμος αποφάσισαν˙ η Ιπποθωντίς ήταν η πρυτανεύουσα φυλή, ο Λόβων ήταν γραμματέας, ο Φιλιστίδης (στ. 5) επιστάτης των πρυτάνεων, ο Γλαύκιππος επώνυμος άρχοντας. Ο Ερασινίδης εισηγήθηκε˙ να επαινέσουν τον Θρασύβουλο επειδή είναι άνδρας αγαθός για το δήμο των Αθηναίων και πρόθυμος να κάνει όποιο καλό μπορεί˙ και σε ανταπόδοση όσων καλών έχει κάνει στην πόλη και στο δήμο των Αθηναίων (στ. 10) να τον στεφανώσουν με χρυσό στέφανο, να είναι δε ο στέφανος αξίας χιλίων δραχμών˙ οι ελληνοταμίες να δώσουν τα χρήματα. Και ο κήρυκας να ανακοινώσει στα Διονύσια για ποιους λόγους στεφάνωσε αυτόν ο δήμος. Ο Διοκλής εισηγήθηκε˙ (στ. 15) τα άλλα να ισχύσουν σύμφωνα με το προβούλευμα˙ ο Θρασύβουλος να είναι Αθηναίος πολίτης και να μπορεί να εγγραφεί σε όποια φυλή και φρατρία θέλει˙ να ισχύουν για τον Θρασύβουλο και όσα άλλα έχουν ψηφισθεί από το δήμο˙ να ισχύει επίσης γι’ αυτόν από τους Αθηναίους και (στ. 20) ό,τι άλλο θεωρείται καλό για όσες ευεργεσίες προσέφερε στο δήμο των Αθηναίων. Και να αναγράψει ο γραμματέας όσα έχουν αποφασισθεί με ψηφοφορία˙ να εκλεγούν δε αμέσως από τη βουλή πέντε άνδρες, οι οποίοι να αποφασίσουν για τον Θρασύβουλο το μερίδιο που του αναλογεί. (στ. 25) Τους άλλους, όσους τότε έπραξαν καλώς για το δήμο των Αθηναίων – – – και τον Αγόρατο και τον Κόμονα και – – – – – – – και τον Σίμο και τον Φιλίνο – – – – να αναγράψει ως ευεργέτες ο γραμματέας της βουλής σε λίθινη στήλη στην ακρόπολη. (στ. 30) Και να έχουν αυτοί το δικαίωμα να αποκτήσουν, όπως ακριβώς οι Αθηναίοι, και αγροτεμάχιο και κατοικία και το δικαίωμα να διαμένουν στην Αθήνα και να φροντίσουν γι’ αυτούς η εκάστοτε βουλή και οι πρυτάνεις, ώστε να μην αδικούνται. Την κατασκευή της στήλης να δημοπρατήσουν (στ. 35) οι πωλητές ενώπιον της βουλής˙ οι ελληνοταμίες να δώσουν τα χρήματα. Εάν θεωρηθεί καλό και κάτι άλλο να επινοηθεί γι’ αυτούς, αφού εκδώσει προβούλευμα η βουλή, να το εισαγάγει στο δήμο. Ο Εύδικος εισηγήθηκε˙ τα άλλα να ισχύσουν σύμφωνα με την πρόταση του Διοκλή˙ σχετικά με αυτούς που δωροδοκήθηκαν (στ. 40) για το ψήφισμα, το οποίο ψηφίσθηκε υπέρ του Απολλοδώρου, να αποφασίσει η βουλή κατά την πρώτη συνεδρίαση στο βουλευτήριο και να τους τιμωρήσει, εκδίδοντας καταδικαστικό ψήφισμα γι’ αυτούς που δωροδοκήθηκαν και παραδίνοντάς τους στο δικαστήριο, με όποιον τρόπο αυτή θεωρεί καλό˙ (στ. 45) οι παρόντες βουλευτές να αποφανθούν για όσα τυχόν γνωρίζουν και εάν κάποιος γνωρίζει κάτι άλλο σχετικά με αυτά˙ να έχει δικαίωμα και ιδιώτης, εάν κάποιος θέλει…

Στην αποσπασματικά σωζόμενη στήλη έχει αναγραφεί τιμητικό ψήφισμα για τον Τελεσία τον Τροιζήνιο με το οποίο ανανεώνεται σε αυτόν το προνόμιο της πολιτείας με το οποίο είχε τιμηθεί κάποιος πρόγονός του στα τέλη του 4ου αι. π.Χ. Εισηγητής μάλιστα εκείνου του ψηφίσματος ήταν ο Στρατοκλής, γιος του Ευθυδήμου από το δήμο της Διομείας, πολιτικός ο οποίος έπαιξε σημαντικό ρόλο στα αθηναϊκά πράγματα μετά την απελευθέρωση της Αθήνας από το ζυγό του Κασσάνδρου το 307 π.Χ., ως ο βασικότερος υποστηρικτής του Δημητρίου του Πολιορκητή και εισηγητής σειράς ψηφισμάτων και εξυπηρετούσαν την πολιτική του.

Από το σωζόμενο τμήμα του ψηφίσματος γίνεται φανερό ότι το προνόμιο της πολιτείας που χορηγήθηκε στον Τελεσία οφείλεται στα επιτεύγματα του προγόνου του και στις υπηρεσίες που προσέφερε η οικογένειά του στην αθηναϊκή δημοκρατία, η οποία τόνιζε πάντοτε την ευγνώμονα μνήμη της. Στο ελλείπον σήμερα τμήμα του λίθου μπορεί πιθανότατα να αναφερόταν και η δική του προσφορά προς το δήμο της Αθήνας. Επιπλέον, η επιλογή και ο συμβολισμός της ανάγλυφης παράστασης στο τύμπανο του αετώματος στο ανώτερο τμήμα της στήλης τονίζουν τις πατροπαράδοτες σχέσεις Αθήνας και Τροιζήνας.

Το κείμενο του ψηφίσματος πλαισιώνουν πάνω και κάτω τιμητικοί στέφανοι από φύλλα ελιάς και κισσού, που είχαν αποδοθεί στον Τελεσία για αξιώματα που αυτός είχε αναλάβει. Ανάμεσα σε αυτά περιλαμβάνονται ιερατικά και άλλα αξιώματα στην Αθήνα (επιμελητής του Διός Σωτήρος, οργανωτής της πομπής των Διονυσίων), τα οποία θα πρέπει να ανέλαβε αφότου απέκτησε την αθηναϊκή πολιτεία. Αν και από τον Δημοσθένη γνωρίζουμε ότι έως τον 4ο αι. π.Χ. τουλάχιστον, οι τιμώμενοι με την αθηναϊκή πολιτεία δεν επιτρεπόταν να αναλάβουν ιερατικά αξιώματα ή να καταλάβουν τη θέση ενός εκ των εννέα αρχόντων, η εντυπωσιακή ιερατική σταδιοδρομία του Τελεσία υποδεικνύει ότι κατά τον 2ο αι. π.Χ. είχε επέλθει η σχετική αλλαγή στην Αθήνα. Ο Τελεσίας μάλιστα υπηρέτησε και σε άλλη σημαντική θέση του αθηναϊκού δήμου, έγινε ταμίας των πρυτάνεων, όπως προκύπτει από τιμητικό στέφανο που βρίσκεται χαραγμένος μετά το τέλος του κειμένου της επιγραφής. Το ψήφισμα του Τελεσία είναι ένα από τα τελευταία γνωστά ψηφίσματα παροχής πολιτείας και προφανώς η σχετική νομοθεσία καταργήθηκε ή ατόνησε λίγο αργότερα.

Η αναγραφή εντός των τιμητικών στεφάνων των αξιωμάτων που έλαβε ο Τελεσίας στην Αθήνα υποδεικνύει ότι η αναγραφή της στήλης έγινε πολύ μετά την απόκτηση της πολιτείας κατά το έτος 140/139 π.Χ. (επί Αγνοθέου άρχοντος), πολύ πιθανόν με πρωτοβουλία του ίδιου του Τελεσία. Η ιδιωτική πρωτοβουλία για την αναγραφή της στήλης φαίνεται ακόμα και από τους τιμητικούς στεφάνους, στους οποίους αναγράφονται οι τιμές που του απέδωσαν άλλες πόλεις. Για παράδειγμα, ο δήμος των Θεσπιέων τον τιμάει ως δικαστή για τον καλό τρόπο με τον οποίο εξετέλεσε τα καθήκοντά του αποδίδοντας δικαιοσύνη, στο πλαίσιο της πρακτικής των πόλεων κατά την εποχή αυτή να καλούν ξένους δικαστές με σκοπό μάλλον την αμερόληπτη επίλυση διαφορών. Ο Τελεσίας κατέγραψε πιθανόν όλα τα αξιώματα που είχε αναλάβει, μερικά από τα οποία απαιτούσαν ιδιαίτερη οικονομική άνεση, σε ένα ιδιωτικό μνημείο με σκοπό να προβληθεί στους Αθηναίους συμπολίτες του.

Επί Αγνοθέου άρχοντος, την εικοστή ογδόη του μηνός Σκιροφοριώνος, συνεδρίαση της εκκλησίας του δήμου στον Πειραιά· αποφάσισε η βουλή και ο δήμος, εισήγηση του Καλλιμάχου, γιου του Φαίδρου από το δήμο της Ξυπετής· επειδή εισήγαγε το θέμα στη βουλή ο Όνασος Καλλι[- – -] από το δήμο της Ξυπετής και παρουσίασε για ποιους λόγους κατά κοινή ομολογία ο δήμος των Τροιζηνίων ήταν πάντα φιλικός προς το δήμο των Αθηναίων και έχει αποδείξει την εύνοιά του προς αυτόν, και ιδιαίτερα οι πρόγονοι του Τελεσία πολλές και μεγάλες υπηρεσίες έχουν παράσχει σε δύσκολους καιρούς, συμπράττοντας τόσο δημοσίως με το δήμο των Αθηναίων όσο και με κάθε Αθηναίο ξεχωριστά, και γι’ αυτούς τους λόγους επί δημοκρατίας στεφανώθηκε (ο δείνα) . . . . . . . . . . . . . . . . . από το δήμο με χρυσό στέφανο και αφού έλαβε πολιτεία σύμφωνα με το ψήφισμα που εισηγήθηκε ο Στρατοκλής, γιος του Ευθυδήμου από το δήμο της Διομείας γι’ αυτόν και τους απογόνους του, διατήρησε σταθερή και αληθινή την εύνοιά του προς το δήμο των Αθηναίων· το δε παλαιότερο ψήφισμα του δήμου, σχετικά με τον Τελεσία, που είναι αρχειοθετημένο στο μητρώο παρουσίασε ο Όνασος. Με τη βοήθεια της αγαθής τύχης, να αποφασίσει η βουλή, οι πρόεδροι της εκκλησίας του δήμου, που θα προεδρεύουν στην οριζόμενη από το νόμο σύγκλησή της, να παρουσιάσουν τον Τελεσία στο δήμο και να υποβάλουν την απόφαση της βουλής . . .

Στη στήλη σώζεται τιμητικό ψήφισμα για τον Αθηναίο πολίτη Πρωταγόρα, γιο του Νικήτου από το δήμο της Περγασής, ο οποίος είχε το αξίωμα του ιερέα του Ασκληπιού. Το τιμητικό αυτό ψήφισμα περιλαμβάνει αρχικά το προβούλευμα της βουλής, το οποίο εγκρίνεται πλήρως από την εκκλησία του δήμου. Παραγγέλλεται επίσης να αναγραφεί το ψήφισμα σε στήλη με έξοδα του δήμου των Αθηναίων και να στηθεί στο ιερό του Ασκληπιού. Ο ιερέας τιμάται για την άψογη εκτέλεσε των ιερατικών του καθηκόντων, ανάμεσα στα οποία βεβαιώνεται ότι όλες οι θυσίες που ετέλεσε για τους Αθηναίους και γι’ αυτούς που κατοικούν τις πόλεις των Αθηναίων (πιθανότατα με τον όρο αυτό γίνεται αναφορά σε κληρουχίες και τη Δήλο) είχαν αίσιο αποτέλεσμα. Για το λόγο αυτό του απονέμονται τρεις τιμές: α) δημόσιος έπαινος, β) στεφάνωση με στέφανο από κλάδο ελαίας και γ) αναγραφή του ψηφίσματος σε στήλη και ανέγερσή της στον περίβολο του ιερού του Ασκληπιού.

Το αξίωμα του ιερέα του Ασκληπιού ήταν ενιαύσιο και το ψήφισμα αυτό έχει εκδοθεί μετά από πρόταση της βουλής που, όπως φαίνεται, εγκρίθηκε επί τη ευκαιρία της επιτυχούς ολοκλήρωσης της θητείας του. Οι ιερείς του Ασκληπιού επιλέγονταν μετά από κλήρωση και το ιερατικό αξίωμα εναλλασσόταν ανά έτος μεταξύ των φυλών σύμφωνα με την επίσημη σειρά τους. Η κλήρωση γινόταν ανάμεσα σε εκείνους τους πολίτες που μπορούσαν να αναλάβουν το –δαπανηρό πολλές φορές– αξίωμα του ιερέα, δεδομένου ότι αυτός έπρεπε να καλύψει αρκετά έξοδα του ιερού από δικούς του πόρους. Ειδικά στο ιερό του Ασκληπιού τα καθήκοντα του ιερέα είχαν δύο σκέλη, τα καθαρά ιερατικά (θυσίες, ευταξία του ιερού, τελετές σε σχέση με την ανάνηψη των ασθενών κλπ), αλλά και εκείνα που σχετίζονται με τα οικονομικά του ιερού αφού στο Ασκληπιείο της Αθήνας δεν υπήρχε ταμίας και τα καθήκοντά του ασκούσε ο ιερέας. Αυτός ήταν μάλιστα υπεύθυνος για τη διαφύλαξη στο ιερό των αναθημάτων (ιδιωτικών και δημοσίων), τα οποία παρελάμβανε από τους προκατόχους του. Οι ιερείς του Ασκληπιού είχαν όμως και διάφορα προνόμια: προεδρία στο θέατρο του Διονύσου (δηλ. συγκεκριμένη θέση στην πρώτη σειρά κατά τη διάρκεια των παραστάσεων), ετήσια αποζημίωση και τμήμα από τα σφάγια των θυσιών. Πάντως, τα προνόμια αυτά αποτελούσαν σχετικά μέτρια ανταμοιβή για τα καθήκοντα και τα οικονομικά βάρη που πιθανόν έπρεπε να αναλάβουν (πρβλ. Ε70).

Η έκδοση τιμητικών ψηφισμάτων για αξιωματούχους μετά την ολοκλήρωση της θητείας στο λειτούργημα, που είχαν αναλάβει, ήταν συνήθης πρακτική στην αθηναϊκή δημοκρατία. Με αυτόν τον τρόπο η πόλη έδειχνε την ευαρέσκειά της σε αυτούς που είχαν διατελέσει άρχοντες, αφού βέβαια αυτοί είχαν προηγουμένως λογοδοτήσει, ελεγχθεί και απαλλαγεί από τις ευθύνες τους. Ο Πρωταγόρας, γιος του Νικήτου από το δήμο της Περγασής ανήκε σε μία πλούσια οικογένεια, η οποία μας είναι γνωστή στην Αθήνα καθ’ όλο τον 2ο αι. π.Χ. και μέχρι τα τέλη του 2ου αι. π.Χ. Η οικονομική ευμάρεια του Πρωταγόρα βεβαιώνεται και από μια άλλη επιγραφή (IG II² 2333 στ. 1-3) περί το 180 π.Χ., στην οποία αναφέρεται ότι προσέφερε το ποσό των 3.000 δραχμών σε μια έκτακτη οικονομική εισφορά, το μέγιστο δηλαδή ποσό που μαρτυρείται σε μια τέτοια προσφορά ευκατάστατων πολιτών.

Επί Πέλοπος άρχοντος, όταν η Πτολεμαΐς φυλή πρυτάνευε δωδέκατη στη σειρά· τη δεκάτη έκτη του Σκιροφοριώνος, δεκάτη έκτη ημέρα της πρυτανείας· σύγκληση της εκκλησίας του δήμου στο θέατρο· αποφάσισε η βουλή και ο δήμος· ο Αισχέας, γιος του Θεοπείθου από το δήμο της Κηφισιάς πρότεινε· επειδή ο ιερεύς του Ασκληπιείου της πόλης, ο Πρωταγόρας, γιος του Νικήτου από το δήμο της Περγασής, παρουσιάστηκε στη βουλή και ανήγγειλε ότι, σε όσες θυσίες έχει τελέσει, η έκβαση απέβη καλή και σωτήρια για όλους τους Αθηναίους και όσους κατοικούν τις πόλεις των Αθηναίων και επιμελήθηκε και την ευκοσμία του ιερού και ετέλεσε όλες τις θυσίες σύμφωνα με τα ψηφίσματα και έχει συμπεριφερθεί με ευπρέπεια σύμφωνα με το αξίωμα της ιερωσύνης· με τη βοήθεια της αγαθής τύχης να αποφασίσει η βουλή οι πρόεδροι της εκκλησίας που θα κληρωθούν στην επόμενη συνεδρία να θέσουν το θέμα σε συζήτηση και να εισάγουν την πρόταση της βουλής στην εκκλησία του δήμου, ότι αποφασίζει η βουλή να επαινέσει τον ιερέα του Ασκληπιείου της πόλης και να τον στεφανώσει με στέφανο από ελιά για την ευσέβεια και τη φιλοτιμία που επιδεικνύει προς τους θεούς και να αναγραφεί αυτό το ψήφισμα σε λίθινη στήλη και να στηθεί στο ιερό του Ασκληπιού, και ο ταμίας των στρατιωτικών να διαθέσει τη δαπάνη για την αναγραφή της στήλης.

(μέσα σε στέφανο)

Η βουλή,

ο δήμος,

τον ιερέα

Πρωταγόρα

από το δήμο της Περγασής.

Στη στήλη έχουν αναγραφεί δύο τιμητικά ψηφίσματα. Του πρώτου σώζεται το κατώτερο τμήμα όπου τιμούνται ο Λεωνίδης ο Αλικαρνασσέας και οι γιοι του. Το δεύτερο ψήφισμα συμπληρώνει τις τιμές που αποδόθηκαν στον Λεωνίδη και ορίζει τη διαδικασία για την αναγραφή των ψηφισμάτων σε δύο στήλες, η μία εκ των οποίων θα ιδρυθεί στην Αθήνα και η άλλη στο ιερό του Απόλλωνα στην Αλικαρνασσό.

Στο σωζόμενο τμήμα του πρώτου ψηφίσματος απονέμεται στον τιμώμενο το προνόμιο της προστασίας από κάθε αδικία, γνωστό και από άλλα προξενικά ψηφίσματα του 5^ου αι. π.Χ. Το προνόμιο αυτό επεκτείνεται μάλιστα σε όλες τις περιοχές που βρίσκονται στη σφαίρα επιρροής της Αθήνας, δηλαδή στις πόλεις-μέλη της Α΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας, όπου βρίσκονταν Αθηναίοι πολίτες ως αξιωματούχοι. Από την Αθηναίων πολιτεία (24.3) του Ψευδο-Αριστοτέλους γνωρίζουμε ότι οι αξιωματούχοι που υπηρετούσαν εκτός των ορίων του αθηναϊκού κράτους, κατά τον 5^ο αι. π.Χ., ανέρχονταν στους επτακόσιους. Η απονομή της προξενίας αποτελούσε σημαντικό μέσον για την άσκηση της αθηναϊκής εξωτερικής πολιτικής, αφού οι πρόξενοι ήταν πολίτες άλλων πόλεων, φιλικά διακείμενοι προς τους Αθηναίους και η υποστήριξη που παρείχαν στο αθηναϊκό κράτος πολύτιμη. Έτσι ήταν φυσικό για την Αθήνα να προστατεύει τους προξένους της στις διάφορες δικαιοπραξίες τους τόσο στο εσωτερικό της, καθώς είναι γνωστό από άλλα ψηφίσματα ότι τους έδινε το δικαίωμα να προσφύγουν στο δικαστήριο του πολέμαρχου, όσο και στις περιοχές επιρροής της. Στη συγκεκριμένη περίπτωση θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι η παροχή προστασίας προς τον Λεωνίδη και τους γιους του αφορούσε τις γειτονικές με την πατρίδα τους την Αλικαρνασσό πόλεις της Μικράς Ασίας όπου υπήρχαν Αθηναίοι αξιωματούχοι (για τη συλλογή φόρων κλπ), αλλά και όποια άλλη περιοχή όπου δραστηριοποιείτο ο Λεωνίδης και φυσικά την ίδια την Αλικαρνασσό, η οποία ανήκε στη Συμμαχία της Δήλου, όπως προκύπτει από την αναγραφή της στους καταλόγους της εξηκοστής του φόρου.

Στο δεύτερο ψήφισμα, που είναι υστερότερο χρονολογικά του πρώτου, λαμβάνεται πρόνοια ώστε, εάν κάποιος δολοφονήσει τον Λεωνίδη, η Αθήνα να αξιώσει την άμεση τιμωρία του δράστη, όπως θα συνέβαινε εάν το θύμα ήταν Αθηναίος πολίτης. Η ρύθμιση αυτή ακολουθεί το πνεύμα του προηγούμενου ψηφίσματος αλλά παρέχεται μόνο στον Λεωνίδη, στον οποίο επιπλέον απονέμεται έπαινος για όσα πράττει υπέρ των Αθηναίων, όπως και σε άλλα τιμητικά και προξενικά ψηφίσματα.

Ακολούθως ορίζεται ότι τα ψηφίσματα αυτά θα αναγραφούν σε δύο αντίγραφα σε λίθινες στήλες εκ των οποίων η μία θα στηθεί στην Ακρόπολη της Αθήνας, ενώ η δεύτερη στο ιερό του Απόλλωνος στην Αλικαρνασσό. Η ανέγερση στήλης προς τιμήν κάποιου, ιδιαίτερα ενός προξένου (βλ. παραπάνω) στην Ακρόπολη των Αθηνών, όπου βρίσκονταν μερικά από τα σπουδαιότερα ιερά της πόλης, αποτελούσε ξεχωριστή τιμή. Στο ψήφισμα ορίζεται ακόμα ότι η αναγραφή των στηλών θα γίνει με δαπάνη του τιμωμένου, όρος σπάνιος τον 5^ο αι. π.Χ. κατά τον οποίο τα έξοδα για την αναγραφή των ψηφισμάτων αναλάμβανε η πόλη, η οποία μάλιστα διέθετε ειδικά κονδύλια για το σκοπό αυτό. Η παρουσία του όρου αυτού στην επιγραφή θα μπορούσε να συνερμηνευθεί με την πρόβλεψη για την ίδρυση της στήλης και στην πατρίδα του τιμωμένου, μήνυμα για την ευαρέσκεια του αθηναϊκού κράτους προς ένα συγκεκριμένο άτομο, αλλά και πιθανή απαίτηση του τιμωμένου για την προβολή και την επιβεβαίωση της δύναμής του.

————————- να μην επιτρέπουν να αδικούνται αυτοί ούτε στην Αθήνα ούτε σε όσες πόλεις οι Αθηναίοι ελέγχουν. Στην Αθήνα να φροντίζουν γι’ αυτό οι πρυτάνεις και η βουλή, (στ. 5) στις άλλες πόλεις εκτός της Αττικής, στις οποίες διοικούν Αθηναίοι αξιωματούχοι, να μην επιτρέπουν να αδικούνται αυτοί κατά το δυνατόν. Αποφάσισε η βουλή (στ. 10) και ο δήμος, η Αντιοχίς φυλή επρυτάνευε, ο Χαροιάδης ήταν γραμματέας, ο Ηγήσανδρος ήταν επιστάτης των πρυτάνεων, εισήγηση του Χαιρεστράτου˙ εάν κάποιος δολοφονήσει τον Λεωνίδη σε κάποια από τις πόλεις (στ. 15), τις οποίες ελέγχουν οι Αθηναίοι, η τιμωρία του να είναι όμοια με εκείνη που θα ήταν εάν εδολοφονείτο Αθηναίος πολίτης. Να επαινεθεί ο Λεωνίδης για όσα καλά πράττει για τους Αθηναίους. (στ. 20) Τις αποφάσεις για τον Λεωνίδη να αναγράψει ο γραμματεύς της βουλής με έξοδα του Λεωνίδη σε δύο στήλες και η μία να στηθεί στην Ακρόπολη (στ. 25) και η άλλη στο ιερό του Απόλλωνος στην Αλικαρνασσό. Ο Λεωνίδης να επιλέξει εκπρόσωπο, ο οποίος θα παραλάβει τη στήλη και θα την στήσει.

Το ψήφισμα αυτό, γνωστό ως ψήφισμα του Κλεινία από το όνομα του εισηγητή του, αναφέρεται στη βελτίωση του τρόπου είσπραξης της ετήσιας εισφοράς των συμμάχων (φόρος).

Οι επίσκοποι (στ. 7) ήταν ετήσιοι άρχοντες, οι οποίοι κληρώνονταν από τους Αθηναίους και στέλνονταν στις πόλεις της Δηλιακής Συμμαχίας για να κρίνουν τις διαφορές που προέκυπταν από την εφαρμογή των συνθηκών. Οι Αθηναίοι ασκούσαν την κυριαρχία τους επί των συμμάχων τους και με την εγκατάσταση φρουράς υπό τον φρούραρχο. Ο τελευταίος, σε αντίθεση προς τον επίσκοπο, ήταν μόνιμα εγκατεστημένος στη σύμμαχο πόλη. Οι δύο αυτές αρχές απαντούν στο ψήφισμα των Ερυθραίων (Ε29) και έχουν καθοριστικό ρόλο στην εγκαθίδρυση του δημοκρατικού πολιτεύματος, το οποίο οι Αθηναίοι επέβαλαν στις Ερυθρές το 453 π.Χ. μετά την καταστολή της αποστασίας της.

Οι ελληνοταμίαι (στ. 20, 43), αρχή που εισάγεται μετά την ίδρυση της Δηλιακής Συμμαχίας (478 π.Χ.), εκλέγονταν ετησίως από την εκκλησία του δήμου και διαχειρίζονταν τα χρήματα που συγκεντρώνονταν αρχικά στην Δήλο από τις εισφορές των συμμάχων (φόρος) (βλ. Θουκυδίδης 1.96.2). Μετά τη μεταφορά του συμμαχικού ταμείου από την Δήλο στην Ακρόπολη των Αθηνών (454 π.Χ.), οι ελληνοταμίες εισέπρατταν ενώπιον της βουλής των πεντακοσίων τους φόρους που κατέβαλλαν οι σύμμαχοι κατά την εορτή των Μ. Διονυσίων. Επειδή σημειώνονταν καθυστερήσεις και άλλα προβλήματα με την καταβολή του φόρου και κυρίως επειδή μετά τη σύναψη ειρήνης με τους Πέρσες, της γνωστής ως ειρήνης του Καλλία (449 π.Χ.), ο αρχικός σκοπός της συμμαχίας έπαυσε να υφίσταται, με το παραπάνω ψήφισμα συστηματοποιείται η είσπραξη του συμμαχικού φόρου και η μεταφορά του στην Αθήνα.

Κάθε πολίτης είχε δικαίωμα να γίνει δημόσιος κατήγορος. Επειδή ασκούσε αυτό το δικαίωμα με ελεύθερη τη βούλησή του, μνημονεύεται ως βουλόμενος (στ. 34).

Από τους στίχους 41-43 συνάγεται η υποχρέωση των συμμάχων πόλεων να φέρουν ως προσφορά «βούν και πανοπλίαν», προφανώς κατά την εορτή των Μ. Παναθηναίων. Ανάλογη υποχρέωση είχαν και οι άποικοι της Βρέας (Ε60 στ. 15-16).

Αναθεώρηση (τάξις, στ. 45) του φόρου γινόταν κάθε τέσσερα χρόνια, κατά την εορτή των Μ. Παναθηναίων. Ειδικοί υπάλληλοι (τάκται) που διορίζονταν από τη βουλή των πεντακοσίων, αφού άκουγαν τις απόψεις των συμμάχων, κατάρτιζαν το φορολογικό πίνακα με τα ονόματα των πόλεων και το ποσό που έπρεπε να καταβάλει η κάθε μια. Τον πίνακα αυτό παρέδιδαν στους ελληνοταμίες, οι οποίοι, σύμφωνα με το παραπάνω ψήφισμα, αναλάμβαναν την υποχρέωση να τον γνωστοποιήσουν.

Θεοί· αποφάσισε η βουλή και ο δήμος· η Οινηίδα ήταν πρυτανεύουσα, ο Σπουδίας ήταν γραμματέας, επιστάτης ……, εισηγήθηκε ο Κλεινίας: η βουλή και οι άρχοντες στις πόλεις και οι επίσκοποι να έχουν την επιστασία για την είσπραξη των εισφορών των συμμάχων (φόρων) ετησίως και για τη μεταφορά τους στην Αθήνα. Να κατασκευασθούν αναγνωριστικές σφραγίδες για τις πόλεις, ώστε εκείνοι που μεταφέρουν το φόρο να μη διαπράττουν αδικήματα. Η πόλη αφού αναγράψει σε πινάκιο (γραμματείον) το φόρο, που πρόκειται να αποστείλει και το σφραγίσει με την ειδική σφραγίδα της (σύμβολον), να τον αποστείλει στην Αθήνα. Εκείνοι δε που μεταφέρουν τα χρήματα να  παραδίδουν το πινάκιο στη βουλή για να γνωρίζει επακριβώς το φόρο που παραδίδουν. Οι δε πρυτάνεις μετά τα Διονύσια να συγκαλέσουν την εκκλησία του δήμου και να καταστήσουν οι ελληνοταμίες γνωστές στους Αθηναίους τις πόλεις που κατέβαλαν το φόρο και εκείνες που το  παρέλειψαν, … οι Αθηναίοι δε αφού εκλέξουν τέσσερις άνδρες να τους στείλουν στις πόλεις για να δώσουν αποδείξεις σε εκείνες που κατέβαλαν το φόρο και να τον απαιτήσουν από εκείνες που παρέλειψαν να τον αποδώσουν, από αυτούς οι δύο να πλεύσουν με ταχεία τριήρη στις νησιωτικές και στις πόλεις της Ιωνίας, οι άλλοι δύο στις πόλεις του Ελλησπόντου και σε εκείνες της Θράκης. Οι πρυτάνεις να φέρουν το θέμα στη βουλή και στην εκκλησία του δήμου αμέσως μετά τα Διονύσια και να συσκέπτονται σχετικά συνεχώς έως ότου αυτό τακτοποιηθεί. Εάν δε κάποιος Αθηναίος ή σύμμαχος διαπράττει αδίκημα σχετικό με το φόρο, τον οποίο οι πόλεις οφείλουν, αφού τον αναγράψουν σε πινάκιο, να τον αποστείλουν στην Αθήνα με τους μεταφορείς του, να έχει δικαίωμα να τον καταγγείλει με γραπτή μήνυση στους πρυτάνεις οποιοσδήποτε Αθηναίος ή σύμμαχος θα ήθελε (βουλόμενος). Οι δε πρυτάνεις να φέρουν την καταγγελία στη βουλή, διαφορετικά κάθε ένας από τους πρυτάνεις να τιμωρείται για δωροδοκία με χίλιες δραχμές. Η βουλή όποιον ήθελε κρίνει ένοχο δεν έχει δικαιοδοσία να του ορίσει την επιβλητέα ποινή, αλλά να παραπέμπει την υπόθεση αμέσως στην Ηλιαία. Όταν δε κριθεί ότι αδικεί, οι πρυτάνεις διατυπώνουν τις απόψεις τους σχετικά με ό, τι φαίνεται εύλογο αυτός να πάθει ή να πληρώσει πρόστιμο. Και εάν κάποιος διαπράττει αδίκημα σχετικά με την αποστολή της αγελάδας ή της πανοπλίας, η γραπτή καταγγελία εναντίον του και η τιμωρία ακολουθούν την ίδια διαδικασία. Οι ελληνοταμίες να γνωστοποιήσουν αφού αναγράψουν σε λευκό πινάκιο την αναθεώρηση του φόρου (τάξιν) με τα ονόματα των πόλεων και το ποσό που αυτές έπρεπε να πληρώσουν.

(Το υπόλοιπο σωζόμενο τμήμα του ψηφίσματος είναι πολύ αποσπασματικό, ώστε δεν κρίθηκε σκόπιμη συνεχής μετάφρασή του).

Αρχαίο κείμενο

Όψη Α (κύρια)                                                                                                           (Agora I 3972)

Όψη Β (δεξιά)                                                                                                            (ΕΜ 6577α)

Ανάμεσα στις πολυάριθμες περιπτώσεις ελληνικών εγκαταστάσεων σε Δύση και Ανατολή και πιο συγκεκριμένα στις αποστολές αποικιών και κληρουχιών από την Αθήνα κατά τον 5^ο αι. π.Χ. έχουμε εδώ τη μοναδική επιγραφή που μας δίνει άμεσες λεπτομερείς πληροφορίες για τη διαδικασία ίδρυσης μιας αθηναϊκής εγκατάστασης εκτός Αττικής.

Το άνω τμήμα της στήλης δεν σώζεται. Στο σημείο που ξεκινά το κείμενο ρυθμίζονται ζητήματα που αφορούν εσωτερικά θέματα της αποικίας (στ. 1-15). Η συνέχεια του ψηφίσματος διευθετεί τις σχέσεις της αποικίας με τον έξω κόσμο και την άμυνά της (στ. 15-21). Όπως κάθε αθηναϊκό ψήφισμα που ρυθμίζει ζητήματα σημαντικά, το παρόν φροντίζει να εξασφαλίσει τη δημοσίευσή του (στ. 21-24), καθώς επίσης την τήρηση των διατάξεών του (στ. 24-30). Για όσους φέρουν προς ψήφιση κάτι αντίθετο ή προτείνουν την κατάργηση ορισμένων από τις διατάξεις του, προβλέπονται στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων (ατιμία) και δήμευση της περιουσίας.

Την επιτυχία της αποστολής και την αποφυγή διαρροών από όσους έχουν εκδηλώσει πρόθεση να συμμετάσχουν, επιδιώκουν και δύο τελευταίες διατάξεις του ψηφίσματος που αφορούν το χρόνο (στ. 30-34) και τη χρηματοδότηση της εγκατάστασης (34-35). Η αποστολή πρέπει να λάβει χώρα εντός τριάντα ημερών, προθεσμία που ισχύει και για τους στρατιώτες που θα δηλωθούν ως έποικοι μετρώντας, ωστόσο, από την ημέρα κατά την οποία θα φτάσουν στην Αθήνα διακόπτοντας προφανώς τη συμμετοχή τους σε εκστρατεία που βρίσκεται σε εξέλιξη. Τα χρήματα που προφανώς η μητρόπολη έχει προβλέψει για την αποικία και την αντιμετώπιση των πρώτων αναγκών θα καταβληθούν στους αποίκους μετά την άφιξή τους στην Βρέα από τον Αισχίνη που θα τους συνοδεύσει.

Στο κάτω μέρος της στήλης καταγράφεται συμπληρωματική εισήγηση του Φαντοκλή στην εκκλησία του δήμου (στ. 36), προκειμένου να του επιτραπεί πρόσβαση στην πρώτη συνεδρία επί πρυτανείας της Ερεχθηίδας φυλής (στ. 39-43). Η πρόταση που ο Φαντοκλής θα φέρει στη βουλή καταγράφεται περιληπτικά (στ. 43-46) και δίνει μια σαφή κοινωνική διάσταση στην ίδρυση της συγκεκριμένης εγκατάστασης καθώς υποδεικνύει να προέρχονται οι συμμετέχοντες από τις δύο κατώτερες αθηναϊκές τάξεις: τους θήτες και τους ζευγίτες.

Η τοποθεσία της Βρέας και η χρονολόγηση της επιγραφής έχουν προκαλέσει εκτενείς συζητήσεις. Όσον αφορά τη θέση της εγκατάστασης, οι απόψεις διίστανται ανάμεσα στην Βισαλτία της Θράκης και τη θέση Βεριά στην Χαλκιδική. Από τον λεξικογράφο Στέφανο Βυζάντιο παρουσιάζεται η Βρέα ως πόλις [Θράκης] (η γενική θεωρείται, ωστόσο, οβελιστέα), ενώ ο Πλούταρχος (Περικλής 11.5) απαριθμώντας τις κληρουχίες του Περικλή αναφέρει ότι έστειλε και χίλιους κληρούχους Βισάλταις συνοικήσοντας. Οι δύο πηγές σε συνδυασμό με το εδάφιο της επιγραφής μας (στ. 18-21), όπου η βοήθεια που θα προσφερθεί στην Βρέα προσδιορίζεται βάσει συνθηκών σχετικών με τις πόλεις της Θράκης (αναφορά που βέβαια δεν τοποθετεί την Βρέα απαραίτητα ανάμεσα σε αυτές τις πόλεις), αποτελούν τα βασικά επιχειρήματα των υποστηρικτών της πρώτης άποψης. Η άποψη της Χαλκιδικής στηρίζεται κατά κύριο λόγο στην –με πειστικά επιχειρήματα τεκμηριωμένη– διόρθωση του τοπωνύμιου Βέροια σε Βρέα σε χωρίο του Θουκυδίδη (1.61.4), όπως επίσης στον Θεόπομπο (FGrHist 115 F 145) που αναφέρει την Βρέα στο κεφάλαιο ΚΓ΄ των Φιλιππικών του, τα γεγονότα του οποίου φαίνεται να εκτυλίσσονται στην Χαλκιδική.

Η χρονολόγηση της επιγραφής στηρίζεται κατά κύριο λόγο στη μορφή του ρο που δεν απαντά μετά το 438/7 π.Χ. και στην πληροφορία που μας δίνει ο Ησύχιος ότι ο ποιητής Κρατίνος (δράση περίπου 450-420 π.Χ.) μνημονεύει την Βρέα. Η τοποθέτηση του ψηφίσματος περί το 445 π.Χ. (λιγότερους υποστηρικτές έχουν οι εναλλακτικές προτάσεις του 439/8 και 426/5 π.Χ.) επιτρέπει να υποθέσουμε ότι η εκστρατεία, την οποία προφανώς θα εγκατέλειπαν όσοι στρατιώτες θα εγγράφονταν να στελεχώσουν την αποικία, ήταν η ανάκτηση της Εύβοιας το 446 π.Χ. Η επιγραφή τεκμηριώνει επομένως ένα μέρος της σύνθετης επεκτατικής πολιτικής της Αθήνας στην περιοχή της Μακεδονίας και της Θράκης στο χρόνια του Περικλή και έως την έκρηξη του Πελοποννησιακού πολέμου.

. . . η αρχή στην οποία θα γίνει η καταγγελία να ασκήσει δίωξη. Αν ασκήσει δίωξη, . . . . να κατάσχει; όποιος φανερώσει την υπόθεση . . . . να παρέχουν σε αυτούς οι απ[οικισταί] (επικεφαλής της αποικίας), προκειμένου, θυσιάζοντας όσα νομίζουν, να αποκτήσουν καλούς οιωνούς για την αποικία. Να εκλεγούν δέκα γεωνόμοι, ένας από κάθε φυλή. Αυτοί να διανείμουν τη γη. Να εγκαταστήσει ο Δημοκλείδης την αποικία με τον καλύτερο δυνατό τρόπο έχοντας πλήρη εξουσία. Οι ιερές γαίες (τεμένη) που έχουν εξαιρεθεί να παραμείνουν ως έχουν, και να μην αφιερωθούν άλλες. Να στέλνουν βόδι και πανοπλία στα Μεγάλα Παναθήναια και φαλλό στα Διονύσια. Αν κάποιος εκστρατεύσει ενάντια στην αποικία, να βοηθήσουν οι πόλεις όσο το δυνατόν γρηγορότερα σύμφωνα με τις συνθήκες που έγιναν επί γραμματέα . . . σχετικά με τις πόλεις της Θράκης. Να γραφούν αυτά σε στήλη και η στήλη να στηθεί στην πόλη. Να παρέχουν οι άποικοι τη στήλη με δικά τους έξοδα. Αν κάποιος θέσει σε ψηφοφορία ζήτημα αντίθετο προς τη στήλη ή ρήτορας αγορεύσει ή επιχειρήσει να προτείνει να αφαιρέσουν ή να καταργήσουν κάτι από όσα έχουν ψηφιστεί, να περιπέσει ο ίδιος και τα παιδιά του σε ατιμία, να δημευθεί η περιουσία του και να ανήκει στη θεά η δεκάτη, εκτός και αν οι ίδιοι οι άποικοι κάτι… αιτούνται. Όσοι από τους στρατιώτες εγγραφούν να εποικίσουν, πρέπει, αφού φτάσουν στην Αθήνα, να μεταβούν στην Βρέα ως έποικοι εντός τριάντα ημερών. Να σταλεί η αποικία εντός τριάντα ημερών. Ο Αισχίνης οφείλει να ακολουθήσει και να πληρώσει τα χρήματα.

Ο Φαντοκλής εισηγήθηκε· όσα αφορούν την αποικία στην Βρέα, (να γίνουν) σύμφωνα με αυτά που εισηγήθηκε ο Δημοκλείδης. Ωστόσο, να επιτρέψει η πρυτανεία της Ερεχθείδας φυλής στον Φαντοκλή να εμφανιστεί στη βουλή κατά την πρώτη συνεδρία της. Να μεταβούν στην Βρέα άποικοι από τους θήτες και τους ζευγίτες.

Στήλη Α (;)

b (ΕΜ 6591α)

c (ΕΜ 6591β)

Στήλη Β (;)

a (ΕΜ 6591)

d και g (ΕΜ 6591γ – 6591ε)

Υπόλοιπα ανέντακτα θραύσματα

e (ΕΜ 6591δ)

f (ΕΜ 6591η)

h (ΕΜ 6591ζ)

Τα ψηφίσματα αυτά αναφέρονται στις αποφάσεις που πήραν οι Αθηναίοι σχετικά με το μέγεθος του στρατεύματος που θα έστελναν στη Σικελία προκειμένου να ανταποκριθούν στο αίτημα βοήθειας που τους είχαν διατυπώσει, στα τέλη του καλοκαιριού του 416 π.Χ., οι Εγεσταίοι (Θουκυδίδης 6.6). Δυστυχώς η αποσπασματική κατάσταση των ψηφισμάτων δεν μας επιτρέπει να έχουμε ακριβή εικόνα του περιεχομένου τους. Υποθέτουμε ότι η πρώτη στήλη (με βάση διασταυρωμένες μαρτυρίες του Θουκυδίδη) αναφέρεται στην πρώτη συνέλευση. Σε αυτήν, η εκκλησία τού δήμου κλήθηκε, πιθανότατα, πρώτα να ψηφίσει, εκτός από την αποστολή των εξήντα πλοίων (θρ. b στ. 7 και θρ. c στ. 4) και τον προσδιορισμό των πρώτων αναγκών (θρ. c στ. 13-15), αν θα όριζε επικεφαλής έναν ή δύο στρατηγούς (θρ. b στ. 2-3), ενώ ο σκοπός των ενεργειών δεν διατυπώνεται με ευκρίνεια. Το ψήφισμα της δεύτερης στήλης θεωρείται ότι θα πρέπει να αναφέρεται στη δεύτερη συνέλευση (που έγινε πέντε ημέρες μετά την πρώτη) κατά την οποία επαναπροσδιορίστηκε η δύναμη του εκστρατευτικού σώματος και το μέγεθος των δαπανών που απαιτούνταν.

Το ενδιαφέρον των Αθηναίων να αποκτήσουν τον έλεγχο της Σικελίας (Θουκυδίδης 3.86.4) γίνεται ορατό ήδη το 427 π.Χ. (Θουκυδίδης 4.65) όταν βοήθησαν τους συμμάχους τους Λεοντίνους (βλ. Ε56). Ωστόσο η τελικά αποτυχημένη αυτή εκστρατεία δεν έκαμψε την επιθυμία τους για μια νέα επέμβαση. Οι σχέσεις φιλίας και συμμαχίας που διατηρούσαν με διάφορες πόλεις της Σικελίας, όπως η Καμάρινα (Θουκυδίδης 6.75.3), η Κατάνη (Θουκυδίδης 6.57.11), το Ρήγιο (IG I² 51) και η Έγεστα (Θουκυδίδης 6.10.5 και 18.1) τους επέτρεπε να συντηρούν αυτό το φιλόδοξο σχέδιο. Την ευκαιρία λοιπόν για μία ακόμη ανάμειξη έδωσαν οι Εγεσταίοι, οι οποίοι με διάφορες δελεαστικές υποσχέσεις για κάλυψη των χρηματικών αναγκών του πολέμου (Θουκυδίδης 6.6.2, 6.8.1· Διόδωρος Σικελιώτης 12.82.3-83.3) και για υποστήριξη και άλλων πόλεων, όπως η Νάξος και η Κατάνη (Θουκυδίδης 6.20.3), κατάφεραν να τους παρασύρουν σε μια εκστρατεία που όμοιά της δεν είχαν γνωρίσει μέχρι τότε οι ελληνικές πόλεις.

Το ζήτημα επομένως του μεγέθους του εκστρατευτικού σώματος απασχόλησε τους Αθηναίους σε πολλές συνελεύσεις. Στην πρώτη συνέλευση (ψήφισμα της πρώτης στήλης) αποφασίστηκε αρχικά να σταλούν εξήντα πλοία με επικεφαλής τους στρατηγούς Αλκιβιάδη, Λάμαχο και Νικία, στους οποίους αποδόθηκαν αυξημένες εξουσίες (στρατηγοὶ αυτοκράτορες). Ο σκοπός του εκστρατευτικού σώματος ήταν να βοηθήσουν την Έγεστα στη διαμάχη της με τον Σελινούντα, να αποκαταστήσουν τους Λεοντίνους και ταλλα τὰ εν τη Σικελία πραξαι όπη άν γιγνώσκωσιν άριστα Αθηναίοις (Θουκυδίδης 6.8.2).

Στη δεύτερη συνέλευση του δήμου (ψήφισμα της δεύτερης στήλης), η οποία συνήλθε πέντε μέρες αργότερα με θέμα την προετοιμασία των εξήντα πλοίων και όσων άλλων χρειάζονταν, ο Νικίας ζήτησε να ανακληθεί η προηγούμενη απόφαση και υπογράμμισε τους κινδύνους και τις ευκαιρίες που θα παρείχε στους εχθρούς της Αθήνας η ανάληψη ενός τέτοιου εγχειρήματος (Θουκυδίδης 6.9-15) σημειώνοντας ότι δεν πρέπει αρχής άλλης ορέγεσθαι πρὶν ήν έχομεν βεβαιωσώμεθα (Θουκυδίδης 6.10.5). Ο Αλκιβιάδης, αντίθετα, διαβεβαίωσε τους Αθηναίους ότι το εγχείρημα θα είχε επιτυχία λόγω της διάσπασης των Σικελών και ότι με την εκστρατεία αυτή η Αθήνα θα ενίσχυε τη δύναμή της και θα ταπείνωνε το φρόνημα των Πελοποννησίων (Θουκυδίδης 6.16-18). Ο Νικίας για να αποθαρρύνει τους Αθηναίους εξήγησε ότι για μια τέτοια εκστρατεία απαιτείτο πολύ μεγαλύτερη προπαρασκευή και στρατός (Θουκυδίδης 6.20-23) και ζήτησε εκατό τριήρεις, 5.000 οπλίτες, τοξότες, σφενδονήτες και γενικά ό,τι άλλο κρινόταν αναγκαίο (Θουκυδίδης 6.25). Προς μεγάλη του όμως απογοήτευση η εκκλησία τού δήμου πρόθυμα παρέσχε στους στρατηγούς πλήρη αρμοδιότητα να ορίσουν το μέγεθος του στρατεύματος καθώς και το μέγεθος των δαπανών που θα απαιτούνταν (Θουκυδίδης 6.26).

Τελικά οι Αθηναίοι αποφάσισαν να στείλουν 134 τριήρεις εκ των οποίων οι 100 αθηναϊκές, 5.100 οπλίτες, 480 τοξότες και 700 σφενδονήτες (Θουκυδίδης 6.43· πρβλ. Διόδωρος Σικελιώτης 13.2.5). Η δεύτερη στήλη μνημονεύει μάλλον πελταστές (θρ. a στ. 5) και τοξότες (θρ. a στ. 6). Επρόκειτο για τη μεγαλύτερη και για την πιο πολυδάπανη παρασκευή (Θουκυδίδης 6.31) που είχε γίνει μέχρι τότε. Αργότερα, το καλοκαίρι του 413 π.Χ., οι Αθηναίοι θα στείλουν και νέες ενισχύσεις σε χρόνο μάλιστα που οι Σπαρτιάτες με παρότρυνση του Αλκιβιάδη είχαν εγκατασταθεί στην Δεκέλεια.

Λόγω της αποσπασματικής κατάστασης του κειμένου δεν κρίθηκε σκόπιμο να επιχειρηθεί συνεχής μετάφραση.

Στο συγκεκριμένο ψήφισμα εμφανίζεται ο Θεμιστοκλής να εισηγείται σημαντικά μέτρα για την αντιμετώπιση της περσικής εισβολής το 481/0 π.Χ.: ανάθεση της προστασίας της Αθήνας στην Αθηνά και σε όλους τους θεούς (στ. 4-6), εκκένωση της πόλης με αποστολή των γυναικόπαιδων στην Τροιζήνα, των ηλικιωμένων και της κινητής περιουσίας στην Σαλαμίνα (στ. 6-11), φύλαξη της Ακρόπολης (στ. 11-12), επάνδρωση διακοσίων πλοίων (στ. 12-35) και ολοκλήρωση της διαδικασίας με τέλεση θυσιών (στ. 35-40), αποστολή εκατό πλοίων στο Αρτεμίσιο της Εύβοιας και εκατό σε περιπολίες γύρω από την Σαλαμίνα και την υπόλοιπη Αττική (στ. 40-44), επίτευξη ομόνοιας μεταξύ των Αθηναίων με ανάκληση των οστρακισμένων και προσωρινή εγκατάστασή τους στην Σαλαμίνα (στ. 44-47).

Την απόφαση των Αθηναίων να αντιμετωπίσουν πανδημεί –μαζί με όσους Έλληνες θελήσουν να κάνουν το ίδιο– την περσική επίθεση με πλοία υπακούοντας στον περίφημο δελφικό χρησμό περί ξύλινων τειχών (Ηρόδοτος 7.141) μαρτυρεί ο Ηρόδοτος (7.144.3). Η ηροδότεια διήγηση δεν βοηθά στην αποκατάσταση της χρονικής ακολουθίας των γεγονότων και έτσι η τοποθέτηση της απόφασης αυτής σε σχέση με την εκστρατεία στα Τέμπη και τις συγκρούσεις στις Θερμοπύλες και το Αρτεμίσιο (Ηρόδοτος 7.172-177) παραμένει ασαφής. Την τελική εκκένωση της Αθήνας από τον πληθυσμό της τοποθετεί, ωστόσο, ο Ηρόδοτος (8.40-41) αργότερα, όταν τα νέα της ήττας στις Θερμοπύλες φτάνουν στην πόλη.

Παραπάνω από έναν αιώνα αργότερα (348 π.Χ.), καθώς η Αθήνα αποδυναμώνεται με την άνοδο της Μακεδονίας, ο Αθηναίος ρήτορας και πολιτικός Αισχίνης –συνεργάτης ακόμη του Ευβούλου και εναντιωνόμενος στα επεκτατικά σχέδια του Φιλίππου Β΄– εμφανίζεται να επιδιώκει πατριωτικό ενθουσιασμό στην εκκλησία του δήμου διαβάζοντας το ψήφισμα του Θεμιστοκλή μαζί με αυτό του Μιλτιάδη πριν από το Μαραθώνα και τον όρκο των Αθηναίων εφήβων (Δημοσθένης, Περὶ τής παραπρεσβείας 303, 311). Τη ρητορεία των Περσικών καλλιεργεί η εχθρική προς τους Μακεδόνες παράταξη υποβάλλοντας την ιδέα της ταύτισης των Μακεδόνων με τους βαρβάρους (πρβλ. Δημοσθένης, Ὀλυνθιακός Γ΄ 17, 24). Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται η παράθεση του όρκου των εφήβων μαζί με εκείνου των Ελλήνων στις Πλαταιές από τον Λυκούργο στο λόγο του Κατὰ Λεωκράτους (77 και 81).

Μεταγενέστερες γραμματειακές μαρτυρίες της αυτοκρατορικής εποχής, όπως ο Πλούταρχος (Θεμιστοκλής 10.4), ο Αίλιος Αριστείδης (1.154, 3.247) και ο Λιβάνιος (Declamatio 9.38), μνημονεύουν το ψήφισμα του Θεμιστοκλή πιο συγκεκριμένα και αναφέρονται στο περιεχόμενό του με διατυπώσεις που βρίσκονται πολύ κοντά στο κείμενο της επιγραφής μας. Σε μία στοά της αγοράς στην Τροιζήνα ο Παυσανίας (2.31.7) βλέπει αγάλματα των γυναικών και των παιδιών που οι Αθηναίοι εμπιστεύτηκαν στους Τροιζήνιους.

Το ότι η επιγραφή χαράχτηκε –αν κρίνουμε με βάση τα γράμματα– περίπου δύο αιώνες μετά τα γεγονότα στα οποία αναφέρεται (α΄ μισό του 3ου αι. π.Χ.), βρέθηκε στην Τροιζήνα, δηλαδή στην πόλη όπου το ψήφισμα ορίζει να σταλούν τα γυναικόπαιδα, και χαράχτηκε μάλλον επί τόπου (η προέλευση του μαρμάρου παραμένει ασαφής) έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις σχετικά με τη γνησιότητα του αθηναϊκού ψηφίσματος και τη σχέση του με όσα αναφέρουν οι αρχαίοι συγγραφείς. Οι απόψεις διΐστανται ανάμεσα σε εκείνους που θεωρούν το κείμενο (ή τουλάχιστον ένα μέρος του) πρωτότυπο ψήφισμα του 481/0 π.Χ. και εκείνους που πιστεύουν ότι πρόκειται (εξ ολοκλήρου ή εν μέρει) για μεταγενέστερο κατασκεύασμα του 4ου ή του 3ου αι. π.Χ. Είναι γεγονός ότι το ψήφισμα παρουσιάζει αναχρονισμούς που δεν επιτρέπουν την ενιαία αναγωγή του στον 5ο αι. π.Χ. Οι σημαντικότεροι από αυτούς είναι: 1) η μεγάλη έκταση και οι πολλαπλές επακριβείς ρυθμίσεις –στοιχεία ασυνήθιστα στα πρώιμα αθηναϊκά ψηφίσματα, 2) η χρήση πατρώνυμου και δημοτικού δίπλα στο όνομα του Θεμιστοκλή (πρόκειται για ονομαστική πρακτική που μας είναι γνωστή στις αθηναϊκές επιγραφές πολύ αργότερα), 3) οι θεότητες που απαριθμούνται στους στ. 38-40, και 4) η γλώσσα και κυρίως η έλλειψη χασμωδιών. Ερωτηματικά εγείρει, επιπλέον, η διαπίστωση ότι οι μεταγενέστερες γραμματειακές πηγές βρίσκονται κοντά στο κείμενο της επιγραφής μας δημιουργώντας την εντύπωση ότι το έχουν υπόψη τους, ενώ προγενέστερες μαρτυρίες –κυρίως ο Ηρόδοτος– αποδίδουν τα γεγονότα με τρόπο που δυσκολεύει τη σύνδεσή τους με το συγκεκριμένο ψήφισμα.

Με βάση τα δεδομένα που διαθέτουμε ως τώρα η εξεύρεση μιας γενικά αποδεκτής εξήγησης μοιάζει απίθανη. Βέβαιο παραμένει, πάντως, ότι ένα λαμπρό γεγονός του αθηναϊκού παρελθόντος και συγκεκριμένα της αντίστασης ενάντια στους Πέρσες ανακαλείται στη μνήμη μέσα στα επόμενα διακόσια έτη καταρχήν από την Αθήνα (βλ. παραπάνω Αισχίνης, 348 π.Χ.) και στη συνέχεια από την Τροιζήνα. Προϊόν αυτής της δεύτερης ανάκλησης αποτελεί η συγκεκριμένη επιγραφή. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανασύνθεση των συνθηκών κάτω από τις οποίες το κείμενο αναγράφηκε (κατά ορισμένους συντέθηκε) στην Τροιζήνα τον 3ο αι. π.Χ.: το περιεχόμενό του τεκμηριώνει τις παραδοσιακά φιλικές σχέσεις Αθήνας και Τροιζήνας και αποτελεί ενδεχομένως μέρος της προπαγάνδας του Χρεμωνίδειου πολέμου κατά τον οποίο Αθήνα, Σπάρτη και πολυάριθμες πόλεις της Πελοποννήσου συμμάχησαν υπό την αιγίδα του Πτολεμαίου Β΄ Φιλάδελφου ενάντια στους Μακεδόνες. Καθώς υπάρχουν αξιόπιστες ενδείξεις ότι κατά το α΄ μισό του 3^ου αι. π.Χ. η Τροιζήνα ανήκε στη σφαίρα επιρροής των Πτολεμαίων, είναι πολύ πιθανό να συμμετείχε ως δορυφόρος των Πτολεμαίων στη συμμαχία αυτή, αν και δεν εμφανίζεται ανάμεσα στις πόλεις που απαριθμούνται μεμονωμένα στο σχετικό ψήφισμα (βλ. σελ. 121 στ. 23-26 και σελ. 122 στ. 36-41). Πάντως, η επιδίωξη της ελευθερίας (στ. 15) και της ομόνοιας (στ. 44) βρίσκεται σε πλήρη εναρμόνιση με την πολιτική ρητορική της εποχής του Χρεμωνιδείου πολέμου, όπως και η σύγκρουση Περσών και Ελλήνων που συσχετίζεται με αυτή ανάμεσα στους Μακεδόνες και τις ελληνικές πόλεις (βλ. σελ. 125).

Θεοί. Αποφάσισαν η βουλή και ο δήμος, εισηγήθηκε ο Θεμιστοκλής, ο γιος του Νεοκλέους από το δήμο των Φρεάρρων. Οι Αθηναίοι να εμπιστευτούν την πόλη στην Αθηνά, (στ. 5) προστάτιδα της Αθήνας και σε όλους τους άλλους θεούς, ώστε να τη φυλάνε και να αποκρούουν τους βαρβάρους για το καλό της χώρας. Όλοι οι Αθηναίοι και οι ξένοι που κατοικούν στην Αθήνα να εγκαταστήσουν τα παιδιά και τις γυναίκες τους στην Τροιζήνα… του αρχηγέτη της χώρας. (στ. 10) Να εγκαταστήσουν τους γέροντες και την κινητή περιουσία στην Σαλαμίνα. Οι ταμίες και οι ιέρειες να μείνουν στην Ακρόπολη για να φυλάνε την περιουσία των θεών. Όλοι οι άλλοι Αθηναίοι και οι ξένοι που έχουν περάσει την εφηβεία να επιβιβάζονται στα διακόσια πλοία που έχουν ετοιμαστεί και (στ. 15) να αποκρούουν τους βαρβάρους για την ελευθερία τη δική τους και των άλλων Ελλήνων μαζί με τους Λακεδαιμονίους και τους Κορινθίους και τους Αιγινήτες και όσους άλλους θέλουν να συμμετάσχουν στον κίνδυνο. Οι στρατηγοί ξεκινώντας από την αυριανή μέρα να ορίσουν διακόσιους τριήραρχους, ένα σε κάθε πλοίο, (στ. 20) από όσους έχουν γη και κατοικία στην Αθήνα και γνήσια τέκνα και δεν είναι πάνω από πενήντα ετών. Και να τους ορίσουν με κλήρο τα πλοία. Να κατανείμουν και δέκα πεζοναύτες (επιβάται) σε κάθε πλοίο από αυτούς που είναι μεταξύ είκοσι (στ. 25) και τριάντα ετών και τέσσερις τοξότες. Να ορίσουν με πλοίο και τους βοηθητικούς αξιωματούχους (υπηρεσίαι) στα πλοία, όταν κληρώσουν και τους τριήραρχους. Οι στρατηγοί να καταγράψουν και τους άλλους που υπηρετούν σε κάθε πλοίο (ενν. τους κωπηλάτες) σε λευκώματα, τους μεν Αθηναίους βάσει των ληξιαρχικών γραμματείων, (στ. 30) τους δε ξένους από τις απογραφές που είναι κατατεθειμένες στον πολέμαρχο. Να τους καταγράψουν χωρίζοντάς τους σε διακόσια τμήματα ανά εκατό και να έχει κάθε τμήμα ως τίτλο το όνομα της τριήρους και του τριήραρχου και της υπηρεσίας, για να γνωρίζουν σε ποιά (στ. 35) τριήρη θα επιβιβαστεί κάθε τμήμα. Όταν κατανεμηθούν όλα τα τμήματα και κληρωθούν στις τριήρεις, να τους επιβιβάσουν στα διακόσια πλοία η βουλή και οι στρατηγοί, αφού προσφέρουν αρεστή θυσία στον Δία τον Παγκράτη και στην Αθηνά και στη Νίκη και στον Ποσειδώνα (στ. 40) τον Ασφάλειο. Όταν γεμίσουν τα πλοία, με εκατό από αυτά να σπεύσουν σε βοήθεια στο Αρτεμίσιο της Εύβοιας, με άλλα εκατό να πλέουν γύρω από τη Σαλαμίνα και την υπόλοιπη Αττική και να προστατεύουν τη χώρα. Ώστε να αποκρούουν όλοι οι Αθηναίοι μονοιασμένοι (στ. 45) τους βαρβάρους και οι καταδικασμένοι σε δεκαετή εξορία να πάνε στην Σαλαμίνα και να μένουν εκεί, ώσπου να αποφασίσει ο δήμος κάτι γι’ αυτούς.