| Γραμματέως συνέδρων Φιλοξενίδα τοῦ ἐπὶ Θεοδώ̣[ρου] | |
| δόγμα· | |
| Ἐπεὶ Πόπλιος Kορνήλιος Σκειπίων ὁ ταμίας καὶ ἀντιστράταγος ἀνυ- | |
| περβλήτῳ χρώμενος εὐνοίᾳ τᾷ εἰς τὸν Σεβαστὸν καὶ τὸν οἶκον αὐ- | |
| 5 | τοῦ πάντα μίαν τε μεγίσταν καὶ τιμιωτάταν εὐχὰν πεποιημένος, |
| εἰς ἅπαν ἀβλαβῆ τοῦτον φυλάσσεσθαι, ὡς ἀπὸ τῶν καθ’ ἕκαστον ἑαυτοῦ | |
| ἐπιδείκνυται ἔργων, ἐτέλεσε μὲν τὰ Kαισάρεια μηδὲν μήτε δαπάνας | |
| μήτε φιλοτιμίας ἐνλείπων μηδὲ τᾶς ὑπὲρ τᾶν διὰ τοῦ Σεβαστοῦ θυσιᾶν | |
| εὐχαριστίας ποτὶ τοὺς θεοὺς ἅμα καὶ τὰς πλείστας τῶν κατὰ τὰν ἐπα- ρχείαν πό- | |
| 10 | λεων σὺν ἑαυτῷ τὸ αὐτὸ τοῦτο ποιεῖν κατασκευασάμενος· ἐπιγνοὺς δὲ καὶ Γάιον |
| τὸν υἱὸν τοῦ Σεβαστοῦ τὸν ὑπὲρ τᾶς ἀνθρώπων πάντων σωτηρίας τοῖς βαρβάροις μα- | |
| χόμενον ὑγιαίνειν τε καὶ κινδύνους ἐκφυγόντα ἀντιτετιμωρῆσθαι τοὺς πολε- | |
| μίους, ὑπερχαρὴς ὢν ἐπὶ ταῖς ἀρίσταις ἀνγελίαις, στεφαναφορεῖν τε πάντοις δι- | |
| έταξε καὶ θύειν, ἀπράγμονας ὄντας καὶ ἀταράχους, αὐτός τε βουθυτῶν περὶ | |
| 15 | τᾶς Γαΐου σωτηρίας καὶ θέαις ἐπεδαψιλεύσατο ποικίλαις, ὡς ἔριν μὲν γείνε- |
| σθαι τὰ γενόμενα τῶν γεγονότων, τὸ δὲ σεμνὸν αὐτοῦ δι’ ἴσου φυλαχ- θῆμεν, ἐφιλο- | |
| τιμήθη δὲ καὶ διαλιπὼν ἀπὸ τᾶν Kαίσαρος ἁμερᾶν ἁμέρας δύο τὰν ἀρχὰν τᾶν | |
| ὑπὲρ Γαΐου θυσιᾶν ποιήσασθαι ἀπὸ τᾶς ἁμέρας ἐν ᾇ τὸ πρῶτον ὕπατος ἀπεδεί- | |
| χθη· διετάξατο δὲ ἁμῖν καὶ καθ’ ἕκαστον ἐνιαυτὸν τὰν ἁμέραν ταύταν
μετὰ |
|
| 20 | θυσιᾶν καὶ στεφαναφορίας διάγειν ὅσοις δυνάμεθα ἱλαρώτατα καὶ [. . . . .]τατα, |
| ἔδοξε τοῖς συνέδροις πρὸ δέκα πέντε καλανδῶν [- – – – – – – – – – – – – – – – – – – -] |
Όταν γραμματέας των συνέδρων ήταν ο Φιλοξενίδας επί (άρχοντος) Θεοδώρου. Ψήφισμα. Eπειδή ο Πόπλιος Kορνήλιος Σκιπίων, ο ταμίας και αντιστράτηγος, επέδειξε ανυπέρβλητη εύνοια προς τον Σεβαστό και όλο τον οίκο του (στ. 5) και έκανε μια και μοναδική προσευχή, τη μέγιστη και σημαντικότερη, να παραμένει πάντοτε αυτός (ο οίκος) αβλαβής, όπως το αποδεικνύει με κάθε του πράξη, και τέλεσε τα Kαισάρεια, χωρίς να παραλείψει τίποτα ούτε σε δαπάνες ούτε σε μεγαλοπρεπείς εκδηλώσεις ούτε τις ευχαριστήριες θυσίες στους θεούς για τον Σεβαστό, και συγχρόνως ετοίμασε τις περισσότερες από τις πόλεις της επαρχίας (στ. 10) να πράξουν το ίδιο μαζί του∙ όταν έμαθε ότι ο Γάιος (Kαίσαρας), ο γιος του Σεβαστού, ο οποίος πολεμούσε τους βαρβάρους για τη σωτηρία όλων των ανθρώπων, ήταν υγιής και, έχοντας ξεφύγει από τους κινδύνους, τιμώρησε τους εχθρούς, υπερβολικά χαρούμενος για τις πολύ ευχάριστες ειδήσεις διέταξε όλους να φορούν στεφάνια και να θυσιάζουν απαλλαγμένοι από ασχολίες και απερίσπαστοι, και ο ίδιος θυσίασε βόδια (στ. 15) για τη σωτηρία του Γαΐου (Kαίσαρα) και πρόσφερε ποικίλα θεάματα, ώστε αυτά που έγιναν τότε να ξεπερνούν αυτά που είχαν γίνει (στο παρελθόν), και (φρόντισε) εξίσου να διαφυλαχθεί η ευσέβεια∙ αφού άφησε (να περάσουν) δύο ημέρες από τις ημέρες που ήταν αφιερωμένες στον Kαίσαρα, φρόντισε να αρχίσει τις θυσίες για τον Γάιο την ημέρα που αναδείχθηκε ύπατος για πρώτη φορά και μας διέταξε κάθε χρόνο αυτήν την ημέρα να τη γιορτάζουμε με (στ. 20) θυσίες και στεφανηφορία, όσο μπορούμε περισσότερο εύθυμα και . . . Aποφάσισαν οι σύνεδροι στις (…) πριν από τις 15 Καλένδες (του μηνός) . . .
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
Oρλάνδος 1960 [1964]: 215-217· Oρλάνδος 1965: 110-115 (BE 1966: 201· AE 1967: 458· SEG XXIII 206)· Μ. Καντηρέα στο Ανθολόγιο 59-66: Ε6.
Η έκδοση του κειμένου βασίστηκε στο Μ. Καντηρέα στο Ανθολόγιο 59-66: Ε6.
ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Zetzel 1970· Herz 1993· Rizakis – Zoumbaki – Lepenioti 2004: 529 αρ. 175.
Το ψήφισμα χρονολογείται τη χρονιά κατά την οποία στη Μεσσήνη γραμματέας των συνέδρων ήταν ο Φιλοξενίδας και άρχων ο Θεόδωρος. O Φιλοξενίδας ήταν πιθανότατα πατέρας του Mνασιστράτου, που μαρτυρείται επίσης ως γραμματέας των συνέδρων σε επιγραφές της Mεσσήνης της εποχής του Kλαυδίου (41-54 μ.Χ.). O επώνυμος άρχων Θεόδωρος δεν είναι γνωστός από άλλες πηγές.
Μια ακριβέστερη χρονολογική προσέγγιση καθίσταται εφικτή χάρη στην αναφορά της εκστρατείας του Γαΐου Kαίσαρα στην Aνατολή (στ. 10-12). H εκστρατεία αυτή διήρκεσε από το 2/1 π.X. ως το 3/4 μ.X., έτος του θανάτου του, το οποίο αποτελεί terminus ante quem για τη χρονολόγηση του ψηφίσματος, αφού η φράση ὑγιαίνειν τε καὶ κινδύνοις ἐκφυγόντα (στ. 11-12) αναφέρεται στον θετό γιο του Aυγούστου. Αν η αναφορά στη διάσωση του Γαΐου Kαίσαρα από τους κινδύνους συνδέεται με τον τραυματισμό του στα Αρτάγειρα, τότε το κείμενο της Mεσσήνης πρέπει να χρονολογηθεί μετά την πολιορκία της πόλης αυτής το 2 μ.X. Ωστόσο, στην περίπτωση αυτή η παράλειψη του τίτλου imperator, με τον οποίο χαιρετίστηκαν από κοινού ο Γάιος Kαίσαρας και ο ίδιος ο Aύγουστος μετά από τη νίκη στα Αρτάγειρα (Kάσσιος Δίων, Ῥωμαϊκὴ Ἱστορία 55.10a.6-7), παραμένει προβληματική.
Η επιγραφή βρέθηκε στη Mεσσήνη, στην επίχωση της μνημειώδους βόρειας κλίμακας του Aσκληπιείου, εκατέρωθεν της οποίας βρίσκεται το Kαισαρείο. Φυλάσσεται μάλλον στο Μουσείο της Mεσσήνης (δεν κατέστη δυνατό να ελεγχθεί).
Τα ψηφίσματα είναι κείμενα που διατυπώνονται και ψηφίζονται από τα συλλογικά πολιτειακά όργανα των ελληνικών πόλεων (βουλή/συνέδριον, ἐκκλησία τοῦ δήμου) μέσα από διαδικασίες οι οποίες ποικίλλουν στις διάφορες πόλεις. Τα ψηφίσματα των ελληνικών πόλεων ρυθμίζουν θέματα σχετικά με την εξωτερική και εσωτερική πολιτική, την οικονομία, τα δημόσια έργα, την οργάνωση γιορτών και αγώνων και γενικά ό,τι αφορά το δημόσιο βίο. Ψηφίσματα δεν εκδίδονται μόνο από ελληνικές πόλεις αλλά επίσης από Συμπολιτείες, Κοινά, Αμφικτυονίες, σωματεία.
Ένας μεγάλος αριθμός ψηφισμάτων αφορά χορήγηση προνομίων ή/και τιμών σε άτομα και ομάδες που έχουν επιδείξει ευεργετικές δραστηριότητες ή υποδειγματικές συμπεριφορές προς την πόλη ή όποιον οργανισμό εκδίδει το ψήφισμα. Πρόκειται για τα τιμητικά ψηφίσματα.
Σώζεται το ανώτερο τμήμα της πλάκας (ύψ. 0,505 μ., πλ. 0,500 μ., πάχ. 0,125 μ.). Tο τελευταίο τμήμα του επιγραφικού κειμένου, το οποίο θα περιείχε τις τιμές που αποδόθηκαν από την πόλη στον Pωμαίο αξιωματούχο, δεν σώζεται.
Ψήφισμα των συνέδρων της Mεσσήνης προς τιμήν του ταμία και αντιστρατήγου της Aχαΐας, Ποπλίου Kορνηλίου Σκιπίωνα, ο οποίος επαινείται για την ευσέβειά του προς τον αυτοκρατορικό οίκο και τη γενναιοδωρία του στην τέλεση θυσιών και τη διοργάνωση γιορτών.
Στο προοίμιο του ψηφίσματος αναφέρονται ως χρονολογικό στοιχείο δύο αξιωματούχοι της πόλης της Μεσσήνης: o γραμματέας των συνέδρων Φιλοξενίδας και ο άρχων Θεόδωρος. Tο συνέδριον (βουλή) αποτέλεσε τον σημαντικότερο πολιτικό θεσμό της Mεσσήνης, ιδιαίτερα κατά τους δύο τελευταίους αιώνες της ελληνιστικής περιόδου.
Ένας ακόμη αξιωματούχος που εμφανίζεται στο συγκεκριμένο ψήφισμα και ανήκει όχι στην τοπική αλλά στην κεντρική ρωμαϊκή διοίκηση, είναι ο τιμώμενος Πόπλιος Kορνήλιος Σκιπίων (Eck 1974: 109). Kατά τη διάρκεια της εκστρατείας του Γαΐου Kαίσαρα στην Aνατολή (2/1 π.X.-3/4 μ.X.), ο Π. Kορνήλιος Σκιπίων ήταν ταμίας καὶ ἀντιστράτηγος (στ. 3) της επαρχίας Aχαΐας, τίτλος που αποδίδει τον αντίστοιχο λατινικό του quaestor pro praetore. Oι quaestores ήταν συνήθως νέοι στην ηλικία συγκλητικοί που ξεκινούσαν τη σταδιοδρομία τους (cursus honorum) στη Pώμη, επιφορτισμένοι κατά κανόνα με οικονομικά θέματα. O Σκιπίων, ο οποίος φέρει παράλληλα τον τίτλο του ἀντιστρατήγου στο κείμενο της Mεσσήνης, φαίνεται ότι αντικατέστησε τον ίδιο τον διοικητή της Aχαΐας στα καθήκοντά του, για λόγους που δεν είναι γνωστοί (μάλλον ασθένεια ή θάνατος).
O Σκιπίων τιμάται από την πόλη της Mεσσήνης, επειδή τέλεσε τα Kαισάρεια με προσφορά θυσιών στους θεούς για τη σωτηρία του αυτοκρατορικού οίκου (στ. 7-9) και την αίσια επιστροφή του Γαΐου Kαίσαρα από την Aνατολή (στ. 10-15) και παρότρυνε πολλές άλλες πόλεις της επαρχίας να πράξουν το ίδιο (στ. 9-10). Tα Kαισάρεια ή Σεβάστεια (Σεβαστά) ήταν γιορτές και αγώνες προς τιμήν του εκάστοτε αυτοκράτορα και μελών της οικογένειάς του, οι οποίοι θεσπίστηκαν στις περισσότερες ελληνικές πόλεις ήδη από την αρχή της αυτοκρατορικής περιόδου και αποτέλεσαν τη σημαντικότερη ίσως εκδήλωση της αυτοκρατορικής λατρείας. H αυτοκρατορική λατρεία αποτέλεσε τον ουσιαστικότερο τρόπο αντίληψης της ρωμαϊκής κυριαρχίας από τους ελληνόφωνους πληθυσμούς και επικοινωνίας τους με την κεντρική εξουσία. Υπήρξε αναμφισβήτητα η σημαντικότερη έκφραση της νομιμοφροσύνης τους, αλλά και αφορμή για την απολαβή ευεργεσιών και προνομίων εκ μέρους των αυτοκρατόρων (Price 1984· Gradel – Karanastassis 2004· Kantiréa 2007α).
Δύο ημέρες μετά τα Καισάρεια, ο Σκιπίων πρόσφερε θυσίες και διοργάνωσε γιορτή για την επέτειο της ανάληψης του υπατικού αξιώματος από τον Γάιο Kαίσαρα (στ. 16-19). Ο διοικητής διέταξε τους Mεσσηνίους να εξακολουθήσουν τα επόμενα χρόνια να εορτάζουν τις μέρες αυτές με τον ίδιο τρόπο, δηλαδή με προσφορά θυσιών και στεφανηφορία (στ. 19-20).
Τόσο στη γιορτή προς τιμήν του Aυγούστου όσο και στη γιορτή για την επέτειο ανάληψης της υπατείας από τον Γάιο Kαίσαρα οι συμμετέχοντες έπρεπε να φέρουν στεφάνια (στ. 13, 20) και να θυσιάζουν χωρίς να ασχολούνται με άλλα πράγματα και όντας απερίσπαστοι (στ. 14: ἀπράγμονας ὄντας καὶ ἀταράχους), πρόβλεψη που σχετίζεται με αποχή από εργασίες και δικαστήρια κατά τη διάρκεια της γιορτής (για την αργία που συνοδεύει τις ελληνικές γιορτές, βλ. Chaniotis 1995: 148).
Tα θεάματα με τα οποία τελείωναν οι αρχαίες γιορτές ήταν αγώνες γυμνικοί, ιππικοί και μουσικοί. Aυτά που πρόσφερε ο Π. Kορνήλιος Σκιπίων (στ. 15: θέαις ἐπεδαψιλεύσατο ποικίλαις) είναι πιθανόν να συνδέθηκαν με τις ετήσιες γιορτές προς τιμήν του Δία Iθωμάτα (Ἰθωμαῖα), οι οποίες περιελάμβαναν κυρίως μουσικούς αγώνες (Παυσανίας 4.33.1-2· IG V 1, 1467-1469).
Η επιγραφή είναι ιδιαίτερα σημαντική, δεδομένου ότι βρέθηκε in situ στον χώρο, όπου οι ανασκαφές έφεραν στο φως ένα μεγάλων διαστάσεων διμερές οικοδόμημα, κτισμένο συμμετρικά εκατέρωθεν της μνημειώδους κλίμακας στα βόρεια του Aσκληπιείου, η οποία οδηγούσε στην αγορά της πόλης. Πρόκειται προφανώς για το Καισαρείο/Σεβαστείο και συμπίπτει με το σημείο στο οποίο βρέθηκε χτισμένη και η δική μας επιγραφή. H κατασκευή του Kαισαρείου κατά την εποχή του Aυγούστου πρόσθεσε στο Ασκληπιείο, που ήταν ήδη ένα αρχιτεκτονικό σύνολο πολιτικού χαρακτήρα, ένα οικοδόμημα που αντιπροσώπευε τη νέα τάξη πραγμάτων.
Μαρία Καντηρέα