Δομή και περιεχόμενο του κειμένου

Το κείμενο έχει την τυπική δομή μιας επιστολής: αρχικά καταγράφονται τα ονόματα του αποστολέα και του παραλήπτη, συνοδευόμενα από το γνωστό χαιρετισμό “χαίρειν” (στ. 1-2), ενώ στο κύριο τμήμα του κειμένου βρίσκεται το αίτημα του Καλλικλή προς τον Αριμούθη σχετικά με την αποστολή σησάμου στα ελαιουργεία, ώστε να μην υπάρξει έλλειψη σησαμελαίου στην πόλη της Οξυρύγχου (στ. 2-7). Επιπλέον, ο Καλλικλής ζητεί και την αποστολή των ελαιουργών, δηλαδή των ειδικών επαγγελματιών επεξεργασίας του σησάμου για την παραγωγή σησαμελαίου (στ. 8-9). Η επιστολή ολοκληρώνεται με τον τυπικό χαιρετισμό “έρρωσο” και τη χρονολογία σύνταξής της (στ. 10). Στην πίσω πλευρά (verso) του παπύρου δηλώνεται η χρονολογία σύνταξης του κειμένου, ενώ περιέχεται και συντομότατη περίληψη του θέματός του (στ. 11-13).

Ο τοπάρχης Αριμούθης

Παραλήπτης της επιστολής είναι ο Αριμούθης, ο οποίος κατείχε το αξίωμα του νομάρχου και αργότερα του τοπάρχου του Οξυρυγχίτη νομού κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Πτολεμαίου Β΄ Φιλάδελφου, όπως αποδεικνύουν άλλα κείμενα από την αλληλογραφία του (P.Hib. I 44 verso στ. 9, 85 στ. 9-10· P.Yale I 33 verso στ. 1· για τα αξιώματα του νομάρχου και του τοπάρχου βλ. Van’t Dack 1948· David Thomas 1978· Pruneti 1989). Η ανταλλαγή επιστολών του Αριμούθη με διάφορους κυβερνητικούς λειτουργούς και επαγγελματίες της πτολεμαϊκής Αιγύπτου καταδεικνύει τη γραφειοκρατία που χαρακτήριζε την πολύπλοκη διοικητική μηχανή της χώρας επί Φιλάδελφου (White 1986: 23). Η εμπλοκή του νομάρχου / τοπάρχου ‒και κατά συνέπεια του Αριμούθη‒ με τη διαχείριση και την επίβλεψη της παραγωγής, επεξεργασίας και διάθεσης ελαίου στην πτολεμαϊκή Αίγυπτο προβλεπόταν από τη νομοθεσία, όπως αποκαλύπτει σχετική διάταξη των Τελωνικών νόμων: P.Rev. στήλη XLII στ. 5-6.

Η παραγωγή και επεξεργασία ελαίου στην πτολεμαϊκή Αίγυπτο

Η σπουδαιότητα του ελαίου στην οικονομία της πτολεμαϊκής Αιγύπτου αλλά και στη διατροφή των κατοίκων της αποδεικνύεται από την ύπαρξη μονοπωλίου (ελαϊκή) στα χρόνια του Πτολεμαίου Β΄ Φιλάδελφου (Bingen 1946· Préaux 1954· Brent Sandy 1989: 2). Αν και η καλλιέργεια της ελιάς ήταν ευρέως διαδεδομένη σε πολλές περιοχές της Μεσογείου κατά την κλασική περίοδο, η κακή ποιότητα του καρπού του ελαιόδεντρου που ευδοκιμούσε στην Αίγυπτο δεν ευνοούσε την ελαιοκαλλιέργεια και την κατανάλωση ελαιόλαδου, όπως μαρτυρεί και η επιστολή του αρχείου του Ζήνωνα SB III 6815 στ. 8-9: η γὰρ Αιγυπτία (sc. ελαία) ουκ επ[ιτηδεία εστὶ]ν εις ελαιώνας αλλὰ εις παρα[δείσους· πρβλ. Θεόφραστος, Περὶ φυτών ιστορία 4.2.8-9: τὸ δ’ έλαιον ουδέν χείρον τού ενθάδε (Dubois 1925: 70-73· Brent Sandy 1989: 76). Για το λόγο αυτό η κατανάλωση ελαιόλαδου δεν ήταν διευρυμένη στην πτολεμαϊκή Αίγυπτο και αρκετοί πάπυροι του ίδιου αρχείου (ενδεικτικά: SB III 6779 στ. 12 et passim, 6780 στ. 13, 6718 στ. 2, 9, 6781 passim· P.Lond. VII 2162 στ. 6) κάνουν λόγο για εισαγωγή ελαιόλαδου από περιοχές εκτός Αιγύπτου, όπως η Συρία, η Σάμος και η Μίλητος (Préaux 1947: 58).

Η βασικότερη πηγή ελαίου στην ελληνιστική Αίγυπτο ήταν το σήσαμον (Schnebel 1925: 197-200). Πρόκειται για το κοινό σουσάμι, τον σπόρο που προέρχεται από το φυτό sesamum indicum, ο οποίος με κατάλληλη επεξεργασία δίνει καλής ποιότητας λάδι, κατάλληλο προς βρώση (Dalby 2003: 297-298). Πάπυροι της περιόδου, αρκετοί από τους οποίους προέρχονται από το αρχείο του Ζήνωνα, παρέχουν πληροφορίες για τη σπορά, τη συγκομιδή, την επεξεργασία και την εξαγωγή ελαίου από σήσαμον (Rostoftzeff 1922: 87-88· Préaux 1947: 30-31· Brent Sandy 1989: 62-71). Πηγή ελαίου στην Αίγυπτο υπήρξε και ο σπόρος του κνήκους, από τον οποίο παραγόταν το γνωστό σήμερα καρδαμέλαιο, λάδι που χρησιμοποιόταν ευρέως στη χώρα του Νείλου κατά την πτολεμαϊκή περίοδο (Schnebel 1925: 202· Brent Sandy 1989: 83-87· Dalby 2003: 289). Τέλος, οι σπόροι του κροτώνος παρήγαγαν το ευρέως διαδεδομένο στη φαραωνική Αίγυπτο κίκι (Schnebel 1925: 200-201· Brent Sandy 1989: 35-54), του οποίου η υψηλή πυκνότητα, η δυνατή οσμή και η όξινη γεύση το καθιστούσαν ακατάλληλο προς βρώση αλλά χρήσιμο για φωτισμό (πρβλ. Ηρόδοτος 2.94: Αλείφατι δέ χρέωνται Αίγυπτίων οι περὶ τὰ έλεα οικέοντες απὸ τών σιλλικυπρίων τού καρπού, τὸ καλεύσι μέν Αιγύπτιοι κίκι… Έστι δέ πίον καὶ ουδέν ἧσσον τού ελαίου τω λύχνω προσηνές, οδμὴν δέ βαρέαν παρέχεται) (Mossakowska 1994).

(βασισμένη στο Παπαθωμάς 2019: 781)

Ο Καλλικλής στέλνει χαιρετισμούς στον Αριμούθη. Διάταξε να παραδοθεί το σουσάμι που βρίσκεται στην Πέλα στον Πρωτόμαχο “και στον σιτολόγο”· γιατί δεν υπάρχει (στ. 5) στην πόλη σουσάμι. Για να μην υπάρξει, λοιπόν, καμία έλλειψη στα ελαιουργεία, φρόντισε για να μην κατηγορηθείς εσύ, και στείλε μου τους ελαιουργούς. (στ. 10) Να είσαι καλά! 24ο έτος, 20ή Επείφ. (πίσω πλευρά [verso]) 24ο έτος, 20ή Επείφ, από τον Καλλικλή, σχετικά με σουσάμι, ώστε (να παραδοθεί) στον Πρωτόμαχο. Προς τον Αριμούθη.