| ἔδοχσεν το͂ι δέμοι· τ̣[ὸς ἐ Σ]αλαμ̣[ῖνι κλερόχ]ος | |
| οἰκε͂ν ἐᾶ Σαλαμῖνι [ ․ ․ 5 ․ ․ ]λεν [ ․ ․ ․ 7 ․ ․ ․ Ἀθέ]νε- | |
| σι τελε͂ν καὶ στρατ[εύεσθ]αι ⋮ τ̣[ὰ δ’ ἐ Σαλαμῖνι] μ- | |
| ὲ μι[σθ]ο͂ν, ἐὰ μὲ οἰκ[ ․ ․ ․ 7 ․ ․ ․ ]ο[ ․ μισθόμενο․ ⋮ ἐ]ὰ- | |
| 5 | ν δὲ μισθο͂ι, ἀποτί[νεν τὸ μισθόμενον καὶ τὸ] μ̣- |
| ισθο͂ντα ℎεκάτε[ρον ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ 19 ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ] | |
| ἐς δεμόσιο[ν ∶ ἐσπράτεν δὲ τὸν ἄ]- | |
| ρχο[ν]τα, ἐὰν [δὲ μέ, εὐθ]ύ[νεσθαι ∶ τ]- | |
| ὰ δὲ [ℎ]όπλα π[αρέχεσ]θ̣α[ι αὐτὸς ∶ τ]- | |
| 10 | ριά[κ]οντα ∶ δρ[αχμο͂ν ⋮] ℎο[πλισμένο]- |
| ν δὲ [τ]ὸν ἄρχοντ[α τὰ ℎόπλα κρίν]- | |
| εν ⋮ [ἐπ]ὶ τε͂ς β[ο]λε͂[ς ․ ․ ․ c.11 ․ ․ ․ ․ ] |
Ο δήμος αποφάσισε: οι κληρούχοι στη Σαλαμίνα να διαμένουν στη Σαλαμίνα… να καταβάλλουν φόρους στους Αθηναίους και να στρατεύονται· να μην εκμισθώνουν τη γη που τους παραχωρήθηκε στη Σαλαμίνα και να μη διαμένει σε αυτήν ο μισθωτής της· εάν (στ. 5) την εκμισθώσουν, ο εκμισθών και ο μισθωτής πληρώνουν ως πρόστιμο το τριπλάσιο του μισθώματος στο δημόσιο, η είσπραξη (του προστίμου) ανατίθεται στον άρχοντα, ο οποίος να λογοδοτεί σε περίπτωση παράλειψης που αφορά αυτό το καθήκον· οι ίδιοι οι κληρούχοι οφείλουν να παρέχουν τον οπλισμό τους (στ. 10) αξίας τριάντα δραχμών και ο άρχοντας θα έχει την ευθύνη ελέγχου αυτού του εξοπλισμού.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
Meiggs – Lewis, GHI 14· Ματθαίου 1990-1991: 10-13˙ IG I3 1 + Add. σελ. 935˙ Α. Ραμού-Χαψιάδη στο Λαγογιάννη-Γεωργακαράκου – Μπουραζέλης 2007: 20-22˙ Attic Inscriptions Online 1672 (https://www.atticinscriptions.com/inscription/IGI3/1-add-p-935).
Η έκδοση του κειμένου βασίστηκε στο Α. Ραμού-Χαψιάδη στο Λαγογιάννη-Γεωργακαράκου – Μπουραζέλης 2007: 20-22.
ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
——
Το ψήφισμα θεωρείται ότι ανήκει στα τέλη του 6ου αι. π.Χ. Υπέρ αυτής της χρονολόγησης συνηγορεί το γεγονός ότι πρόκειται για απόφαση του δήμου, στην πολιτική κατίσχυση του οποίου συνέβαλαν οι μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη. Εάν δε η Σαλαμίνα ήταν η πρώτη αθηναϊκή κληρουχία, τότε το ψήφισμα θα πρέπει να τοποθετηθεί πριν από το 506 π.Χ., όταν οι Αθηναίοι έστειλαν 4.000 κληρούχους στην Χαλκίδα (Ηρόδοτος 1.77.2). Πιο συγκεκριμένη χρονολόγηση μπορεί να προέλθει, εάν ληφθεί υπόψη ότι οι Μεγαρείς κατά τον χρόνο εκείνο είναι μέλη της Πελοποννησιακής συμμαχίας και η Σπάρτη, η οποία ηγείται της συμμαχίας αυτής, μετά την αποτυχία της να εγκαταστήσει στην εξουσία τον Ισαγόρα (508/507 π.Χ.) διάκειται εχθρικά απέναντι στους Αθηναίους.
Οκτώ τμήματα της επιγραφής βρέθηκαν στην Ακρόπολη και φυλάσσονται στο Επιγραφικό Μουσείο (ΕΜ 6798 + 6798α + 6815 + 12936, 13500).
Τα ψηφίσματα είναι κείμενα που διατυπώνονται και ψηφίζονται από τα συλλογικά πολιτειακά όργανα των ελληνικών πόλεων (βουλή/συνέδριον, ἐκκλησία τοῦ δήμου) μέσα από διαδικασίες οι οποίες ποικίλλουν στις διάφορες πόλεις. Τα ψηφίσματα των ελληνικών πόλεων ρυθμίζουν θέματα σχετικά με την εξωτερική και εσωτερική πολιτική, την οικονομία, τα δημόσια έργα, την οργάνωση γιορτών και αγώνων και γενικά ό,τι αφορά το δημόσιο βίο. Ψηφίσματα δεν εκδίδονται μόνο από ελληνικές πόλεις αλλά επίσης από Συμπολιτείες, Κοινά, Αμφικτυονίες, σωματεία.
Ένας μεγάλος αριθμός ψηφισμάτων αφορά χορήγηση προνομίων ή/και τιμών σε άτομα και ομάδες που έχουν επιδείξει ευεργετικές δραστηριότητες ή υποδειγματικές συμπεριφορές προς την πόλη ή όποιον οργανισμό εκδίδει το ψήφισμα. Πρόκειται για τα τιμητικά ψηφίσματα.
Στήλη από πεντελικό μάρμαρο, από την οποία βρέθηκαν οκτώ θραύσματα (ΕΜ 6798 + 6798α + 6815 + 12936 = πλ. 0,23 μ., πάχ. 0,145 μ.˙ ΕΜ 13500 = ύψ. 0,095 μ., πλ. 0,105 μ., πάχ. 0,085 μ.).
Πρόκειται για το αρχαιότερο σωζόμενο αττικό ψήφισμα. Η προσθήκη του όγδοου θραύσματος (Ματθαίου 1990-1991: 10-13) καθιστά πολύ πιθανό ότι η απόφαση αυτή του αθηναϊκού δήμου αφορά τους κληρούχους (συμπλήρωση κληρόχ]ος, στ. 1) που εγκαταστάθηκαν στη Σαλαμίνα.
Οι κληρουχίες, όπως οι αποικίες, συντελούσαν στην αποκατάσταση ακτημόνων πολιτών με τη διανομή σε αυτούς κλήρων γης. Όμως, ενώ οι αποικίες γίνονταν ανεξάρτητα κράτη, οι κληρουχίες αποτελούσαν τμήμα του αθηναϊκού κράτους και κατ’ επέκταση οι κληρούχοι διατηρούσαν την ιδιότητα του Αθηναίου πολίτη και, όπως οι πολίτες των τριών πρώτων τιμοκρατικών τάξεων, πλήρωναν εισφορά και στρατεύονταν ως οπλίτες.
Σύμφωνα με το ψήφισμα στις υποχρεώσεις των κληρούχων περιλαμβάνονται: η καταβολή φόρου και η παροχή στρατιωτικής υπηρεσίας (στ. 3) στις τάξεις των οπλιτών, δεδομένου ότι ο εξοπλισμός κάθε κληρούχου υπολογίζεται σε τριάντα δραχμές (στ. 9-10), καθώς και η μόνιμη διαμονή τους στην Σαλαμίνα που επιβάλλεται με τη μη εκμίσθωση των κλήρων τους (στ. 3-4). Με βάση τις συμπληρώσεις στους στίχους 4-8 φαίνεται ότι, εάν παραβιασθεί η διάταξη αυτή, ο εκμισθών και ο μισθωτής υποχρεούνται στην καταβολή προστίμου, η είσπραξη του οποίου ανατίθεται στον άρχοντα της Σαλαμίνας. Ο άρχοντας έχει επίσης την ευθύνη ελέγχου αυτού του εξοπλισμού (στ. 9-11). Σύμφωνα με την Ἀθηναίων πολιτεία (54.8) του Ψευδο-Αριστοτέλους, ο άρχοντας της Σαλαμίνας οριζόταν ετήσια από την ἐκκλησίαν τοῦ δήμου.
Είναι γνωστό ότι η Σαλαμίνα αποτέλεσε αιτία μακρόχρονων πολέμων ανάμεσα στους Μεγαρείς και τους Αθηναίους και ότι αυτή περιήλθε τελικά στους Αθηναίους (βλ. Πλούταρχος, Σόλων 8-10· [Αριστοτέλης,] Ἀθηναίων πολιτεία 17.2). Η σημασία του νησιού δηλώνεται και από το ψήφισμα (για τη χρονολόγησή του, βλ. ανωτ. Χρονολογία).
Αν και οι συμπληρώσεις που έγιναν δεν είναι πάντοτε βέβαιες, κύριος σκοπός του ψηφίσματος είναι ασφαλώς η μόνιμη εγκατάσταση των κληρούχων στην Σαλαμίνα και η στράτευσή τους στις τάξεις των οπλιτών. Πρέπει λοιπόν να συμπεράνουμε ότι μετά την εκδήλωση των εχθρικών διαθέσεων της Σπάρτης η φρούρηση της Σαλαμίνας κρίθηκε επιβεβλημένη από τους Αθηναίους για την προστασία και διασφάλιση της κατοχής της.
Άννα Ραμού-Χαψιάδη