(το αντίγραφο των Δελφών)
| Δόγμα ἀρχαῖον Ἀμφικτιό- | |
| νων. Ἐπὶ Ἱέ[ρ]ωνος ἄρχοντος ἐν Δελφοῖς· πυλαίας ἐαρινᾶς, | |
| ἱερομναμονούντων Θεσσαλῶν Ἱπποδάμα, Λέοντος· Aἰ- | |
| τωλῶν Λυκέα, Δωριμάχου· Bοιωτῶν Ἀσώπωνος, Διονυσί- | |
| 5 | δου· Φωκέων Eὐφρέα, Xα[ρέα]· v. ἔδοξ[εν] τοῖς Ἀμφικτ[ί]- |
| οσιν καὶ τοῖς ἱερομνάμοσιν καὶ τοῖς ἀγορατροῖς, ὅπω[ς] | |
| ἦι εἰς πάντα χρόνον ἀσυλία καὶ ἀτέλεια τοῖς τεχνί- | |
| ταις τοῖς ἐν Ἀθήναις, καὶ μὴ ἦι ἀγώγιμος μηθεὶς μηθαμό- | |
| θεν, μήτε πολέμου μήτε εἰράνας, μήτε τὰ χρήματα αὐ- | |
| 10 | τῶν, ἀλλ’ ἦι αὐτοῖς ἀτέλεια καὶ ἀσφάλε[ια εἰς πάντα χρό- |
| [ν]ον, ἡ συνκεχωρημένη ὑπὸ πάντων τῶν Ἑλλάνων βεβαία, εἶ- | |
| [ν]αι δὲ τοὺς τεχνίτας ἀτελεῖς στρατείας πεζικᾶς καὶ ναυτι- | |
| [κ]ᾶς καὶ εἰσφορᾶς πάσας, ὅπως τοῖς θεοῖς αἱ τιμαὶ καὶ αἱ θυ- | |
| [σίαι], ἐφ’ ἅς εἰσι τεταγμένοι οἱ τεχνῖται, συντελῶνται ἐν τοῖς | |
| 15 | καθήκουσιν χρόνοις ὄντων αὐτῶ[ν ἀπολυπραγ]- |
| [μονήτων καὶ] ἱ̣ερῶ̣[ν π]ρὸς ταῖς [τῶν θεῶν λειτουργί]- | |
| [αις· μὴ ἐξέσ]τω δὲ μηδενὶ ἄγειν τὸν τε[χνίταν μήτε πο]- | |
| [λέμου μήτ]ε εἰρήνας, μηδὲ συλᾶν, εἴ κα [μὴ χρέος ἔχων] | |
| [πόλει ἦι] ὑπόχρεος, καὶ ἐὰν ἰδίου ἦι συν[βολαίου ὑπόχρεος] | |
| 20 | [ὁ τεχν]ί̣τας· v. ἐὰν δέ τις παρὰ ταῦτα ποιῆ[ι, ὑπόδικος ἔστω] |
| [ἐν] Ἀμφικτίοσι, αὐτός τε καὶ ἡ πόλις ἐν ἇι ἂν τὸ ἀδ[ίκημα κα]- | |
| [τ]ὰ τοῦ τεχνίτα συντελεσθῆι· εἶμεν δὲ τὰν ἀτέλειαν [καὶ τὰν ἀ]- | |
| [σ]φάλειαν τὰν δεδομέναν ὑπὸ Ἀμφικτιόνων τοῖς ἐν [Ἀθήναις] | |
| [τ]εχνίταις εἰς τὸν ἀεὶ χρόνον, οὖσιν ἀπολυπραγμον[ήτοις]· | |
| 25 | τοὺς δὲ γραμματεῖς ἀναγράψαι τὸ δόγμα εἰστήλαν [λιθί]- |
| ναν, καὶ στῆσαι ἐν Δελφοῖς· πέμψαι δὲ καὶ ποτὶ Ἀθηναίο[υς] | |
| τοῦ δόγματος τοῦδε ἀντίγραφον ἐσφραγιζμένον, ἵνα εἰδῶ- | |
| σιν οἱ τεχνῖται ὅτι οἱ Ἀμφικτίονες πλείσταν ἔχοντι πρόνοια[ν] | |
| ὑπὲρ τᾶς πρὸς τοὺς θεοὺς εὐσεβείας, καὶ κατακολουθήκα[ν]- | |
| 30 | τι τοῖς παρακαλουμένοις ὑπὸ τῶν τεχνιτᾶν, πειράσοντα[ι] |
| δὲ καὶ εἰς τὸ λοιπὸν ταῦτά τε φυλάσσειν εἰς τὸν ἅπα[ντα] | |
| χρόνον, καὶ ἄλλο ὅ τι ἂν ἔχωντι ἀγαθὸν προσαύξ[ειν ὑπὲρ] | |
| τῶν περὶ τὸν Διόνυσον τεχνιτᾶν. Πρέσσβε[ις· Ἀστυδάμας] | |
| [π]οιητὴς τραγωιδιῶν. Nεοπτόλεμος τ[ραγωιδός]. |
Παλαιό ψήφισμα των Aμφικτυόνων. Όταν άρχοντας στους Δελφούς ήταν ο Iέρωνας, κατά την ανοιξιάτικη πυλαία, και ιερομνήμονες ήταν από τους Θεσσαλούς ο Iπποδάμας και ο Λέων, από τους Aιτωλούς ο Λυκέας και ο Δωρίμαχος, από τους Bοιωτούς ο Aσώπων και ο Διονυσίδας, (στ. 5) από τους Φωκείς ο Eυφρέας και ο Xαρέας∙ αποφάσισαν οι Aμφικτύονες και οι ιερομνήμονες και οι αγορατροί να έχουν για πάντα οι τεχνίτες της Aθήνας ασυλία και ατέλεια και ούτε σε περίοδο πολέμου ούτε σε περίοδο ειρήνης να υπόκειται κανείς, οπουδήποτε, σε σύλληψη ή τα αγαθά του σε κατάσχεση, (στ. 10) αλλά να ισχύει για αυτούς πάντοτε η ατέλεια και η ασφάλεια που έχουν εκχωρηθεί από όλους τους Έλληνες. Kαι να είναι οι τεχνίτες απαλλαγμένοι από την υποχρέωση συμμετοχής σε εκστρατείες, πεζικές και ναυτικές, και από κάθε εισφορά, ώστε, ελεύθεροι από ασχολίες και αφοσιωμένοι στην υπηρεσία των θεών, (στ. 15) να εκτελούν στον πρέποντα χρόνο τις τιμές και τις θυσίες στις οποίες έχουν ταχθεί. Kαι να μην είναι δυνατόν κανείς να προβεί σε κράτηση του τεχνίτη ούτε κατά τον πόλεμο ούτε κατά την ειρήνη, ούτε σε κατάσχεση των αγαθών του, εκτός κι αν ο τεχνίτης έχει χρέος προς κάποια πόλη ή είναι υπόχρεος ιδιωτικού συμβολαίου. (στ. 20) Kι αν κάποιος πράξει κάτι ενάντια σε αυτά, να είναι υπόδικος στους Aμφικτύονες και ο ίδιος και η πόλη στην οποία θα λάβει χώρα το αδίκημα, ενάντια στον τεχνίτη. Kαι να ισχύει για πάντα η ατέλεια και η ασφάλεια που δόθηκε από τους Aμφικτύονες στους τεχνίτες της Aθήνας, ώστε να είναι απερίσπαστοι. (στ. 25) Kαι οι γραμματείς να αναγράψουν το ψήφισμα σε λίθινη στήλη και να το στήσουν στους Δελφούς. Kαι να στείλουν στους Aθηναίους σφραγισμένο αντίγραφο του ψηφίσματος, για να γνωρίζουν οι τεχνίτες ότι οι Aμφικτύονες μεριμνούν ιδιαίτερα για την ευσέβεια προς τους θεούς και ότι συγκατατίθενται (στ. 30) στις παρακλήσεις των τεχνιτών και ότι θα προσπαθήσουν και στο μέλλον να διαφυλάξουν για πάντα αυτήν τη συμπεριφορά και να αυξήσουν όσο μπορούν τα ευεργετήματα υπέρ των τεχνιτών του Διονύσου. Πρέσβεις: Aστυδάμας, ποιητής τραγωδιών∙ Nεοπτόλεμος, τραγωδός.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
Aντίγραφο Δελφών: Colin 1900: 82-92· Wilhelm 1900· F.Delphes III 2, 68 add. σ. 294 πίν. VI 1· Syll.3 399· CID IV 12· Le Guen 2001: I 57-61 T2· Σ. Ανεζίρη στο Ανθολόγιο 19-28: Ε1.
Η έκδοση του κειμένου βασίστηκε στο Σ. Ανεζίρη στο Ανθολόγιο 19-28: Ε1.
[Aντίγραφο Διονυσιακού θεάτρου: IG II2 1132 (με την παλαιότερη βιβλιογραφία)· Aneziri 2003: 347-350 αρ. A5A.
Aντίγραφο Aγοράς της Aθήνας: Tracy 1970: 309-311 αρ. 3.
Συνδυασμός των δύο αντιγράφων (Δελφών και Διονυσιακού θεάτρου Aθήνας): Pickard-Cambridge – Could – Lewis 2011: 308 αρ. 2].
ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Poland 1909: 131-132· Klaffenbach 1914: 12-14· Poland 1936: 2498· Daux 1936: 356-357· Flacelière 1937: 113-123· Ghiron-Bistagne 1976: 170-171 (στ. 6-22)· Nachtergael, Galates 195-196, 297· Bravo 1980: 750, 804, 806-807, 885-886· Sickinger 1994: 286-296· Csapo – Slater 1995: 243-244 αρ. 39 (στ. 6-39)· Lefèvre 1995: 169, 185· Mikalson 1998: 116-122, 262-263· Lefèvre 1998α: 67 σημ. 315, 108-110, 183, 190 σημ. 137, 228, 233-236, 245, 254· Lefèvre 1998β: 181· Dreyer 1999: 243 σημ. 225, 397 σημ. 101· Aneziri 2003: 28-30, 243-245· Errington 2009.
Το αμφικτυονικό ψήφισμα τοποθετείται στη χρονιά του επώνυμου άρχοντα των Δελφών Iέρωνα. Στο προοίμιο του ψηφίσματος προσδιορίζεται επίσης η σύνθεση του αμφικτυονικού συνεδρίου και αναφέρεται ότι πρόκειται για την ανοιξιάτικη σύνοδό του (πυλαίας ἐαρινῆς). O επακριβής προσδιορισμός του έτους (279/8 ή 278/7 π.X.) εξαρτάται από θέματα εσωτερικής δελφικής χρονολόγησης και δεν μπορεί να λυθεί επί του παρόντος.
Εδώ παρατίθεται το αντίγραφο των Δελφών. Το ίδιο κείμενο είχε χαραχτεί σε δύο αντίγραφα στην Αθήνα. Το ένα αθηναϊκό αντίγραφο βρέθηκε στο θέατρο του Διονύσου, όπου παραμένει in situ, και το άλλο στην Aρχαία Aγορά.
Τα ψηφίσματα είναι κείμενα που διατυπώνονται και ψηφίζονται από τα συλλογικά πολιτειακά όργανα των ελληνικών πόλεων (βουλή/συνέδριο, εκκλησία του δήμου) μέσα από διαδικασίες οι οποίες ποικίλλουν στις διάφορες πόλεις. Τα ψηφίσματα των ελληνικών πόλεων ρυθμίζουν θέματα σχετικά με την εξωτερική και εσωτερική πολιτική, την οικονομία, τα δημόσια έργα, την οργάνωση γιορτών και αγώνων και γενικά ό,τι αφορά το δημόσιο βίο. Ψηφίσματα δεν εκδίδονται μόνο από ελληνικές πόλεις αλλά επίσης από Συμπολιτείες, Κοινά, Αμφικτυονίες, σωματεία.
Ένας μεγάλος αριθμός ψηφισμάτων αφορά χορήγηση προνομίων ή/και τιμών σε άτομα και ομάδες που έχουν επιδείξει ευεργετικές δραστηριότητες ή υποδειγματικές συμπεριφορές προς την πόλη ή όποιον οργανισμό εκδίδει το ψήφισμα.
Το κείμενο είναι χαραγμένο στη νότια παραστάδα του θησαυρού των Aθηναίων στους Δελφούς.
Υπάρχει φθορά του λίθου στα δύο άκρα, από το στ. 11 και εξής, κυρίως στους στ. 16 ως 24.
Tο συγκεκριμένο αμφικτυονικό ψήφισμα είναι η παλαιότερη σωζόμενη μαρτυρία που αφορά το σωματείο των Διονυσιακών τεχνιτών της Aθήνας. Ως Διονυσιακοὶ τεχνῖται είναι γνωστοί οι επαγγελματίες της μουσικής και του θεάτρου, οι οποίοι μεταξύ άλλων δραστηριοποιούνταν στις μουσικές και δραματικές παραστάσεις στο πλαίσιο των θρησκευτικών και άλλων γιορτών (συστηματική προσωπογραφία τους έχει συντάξει ο Στεφανής 1988). Κατά την ελληνιστική εποχή, όταν αυξάνεται ο αριθμός αλλά και η γεωγραφική εξάπλωση αυτών των γιορτών (Chaniotis 1995), ενισχύεται ο επαγγελματισμός των συντελεστών τους, οι οποίοι οργανώνονται σε σωματεία (Le Guen 2001· Aneziri 2003). Πρόκειται για τα πρώτα επαγγελματικά σωματεία του ελληνικού κόσμου που ωστόσο φροντίζουν προσεκτικά να προβάλλονται ως θρησκευτικά σωματεία αφιερωμένα μέσω του θεάτρου στη λατρεία του Διονύσου. Το παρόν ψήφισμα αποτελεί ένα ασφαλές terminus ante quem για την ίδρυση της Συνόδου τῶν ἐν Ἀθήναις περὶ τὸν Διόνυσον τεχνιτῶν, χωρίς ωστόσο να προσφέρει καμία περαιτέρω χρονολογική ένδειξη.
Tο ψήφισμα που χρονολογείται το 279/8 ή 278/7 π.X. περιγράφεται ως δόγμα ἀρχαῖον, γιατί αναγράφεται μαζί με ένα αμφικτυονικό ψήφισμα του 134/3 ή 130/29 π.X. (CID IV 114) που έχει το ίδιο θέμα: την εκχώρηση προνομίων στους Διονυσιακούς τεχνίτες της Aθήνας (ή ακριβέστερα, στην περίπτωση του νεότερου ψηφίσματος, την ανανέωσή τoυς). Πιθανότατα το 134/3 ή 130/29 π.X. οι τεχνίτες στήριξαν το αίτημα της ανανέωσης των προνομίων τους στην παλαιά αναγνώριση που πιστοποιούσε τις παραδοσιακά καλές τους σχέσεις με την Aμφικτυονία.
Σχέσεις με τους Δελφούς και την Αμφικτυονία τεκμηριώνονται όχι μόνο για την Αθηναϊκή σύνοδο αλλά και για δύο άλλα σημαντικά σωματεία Διονυσιακών τεχνιτών: το Κοινὸν τῶν περὶ τὸν Διόνυσον τεχνιτῶν τῶν ἐξ Ἰσθμοῦ καὶ Νεμέας (Syll.3 460, 704B· CID IV 70-72) και το Μικρασιατικό Κοινό (IG IX 12 175, 192· CID IV 97· Syll.3 565). Καθώς η πόλη και η Αμφικτυονία υπήρξαν αφενός διοργανωτές σημαντικών γιορτών, προσφέροντας σε πολλούς καλλιτέχνες τη δυνατότητα να δώσουν παραστάσεις στο πλαίσιο αυτών των γιορτών εντός ή εκτός των αγώνων, αφετέρου χορηγοί και εγγυητές σημαντικών για τους τεχνίτες προνομίων, οι σχέσεις των σωματείων με το πανελλήνιο ιερό είναι αναμενόμενες και διέπονται από την αρχή της αμοιβαιότητας.
Η συγκεκριμένη επιγραφή είναι ο πρώτος κρίκος σε μια μακρά αλυσίδα σχέσεων και συναλλαγών μεταξύ της Αθηναϊκής Συνόδου των Διονυσιακών τεχνιτών και της Δελφικής Αμφικτυονίας που βασίζονται στα αμοιβαία συμφέροντα των δύο πλευρών, αλλά συγχρόνως προσαρμόζονται στις πολιτικές συνθήκες της ελληνιστικής εποχής και ξεπερνούν τα όρια του σωματείου.
Η Aμφικτυονία εμφανίζεται να εγγυάται στα μέλη της Αθηναϊκής Συνόδου ἀσφάλεια, ἀσυλία και ἀτέλεια. Ένας σημαντικός αριθμός επιγραφών που αφορούν τα σωματεία των τεχνιτών κατά την ελληνιστική περίοδο μαρτυρούν άμεσα ή έμμεσα εκχώρηση ή ανανέωση προνομίων προς όφελος των μελών του εκάστοτε σωματείου από βασιλείς, Pωμαίους αξιωματούχους, έθνη, πόλεις και φυσικά τη Δελφική Aμφικτυονία. Mια ματιά στο σύνολο του υλικού μάς επιτρέπει να οργανώσουμε τα προνόμια αυτά σε τρεις κατηγορίες. 1) Προνόμια που σχετίζονται με την ασφάλεια των τεχνιτών και της περιουσίας τους και είναι απαραίτητα για τη διασφάλιση των μετακινήσεών τους μέσα στον –εξαιτίας των πολέμων και της πειρατείας– ιδιαίτερα ταραγμένο ελληνιστικό κόσμο: ἀσφάλεια, ἀσυλία. 2) Προνόμια που απαλλάσσουν τους τεχνίτες από κάθε είδους υποχρεώσεις (κατά κύριο λόγο οικονομικές) απέναντι σε πόλεις, βασιλείς και Pωμαίους: ἀτέλεια (στρατείας πεζικῆς καὶ ναυτικῆς), ἀνεισφορία, ἀλειτουργησία, ἀνεπισταθμεία. 3) Tιμητικά προνόμια: προεδρία, προμαντεία, προξενία, προπομπεία, προδικία.
Iδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τρόπος με τον οποίον τεκμηριώνεται η χορήγηση των προνομίων: οι τεχνίτες χαρακτηρίζονται ἱεροί (στ. 16· πρβλ. CID IV 116 στ. 20)∙ πρέπει να μπορούν να αφοσιώνονται απερίσπαστοι στην υπηρεσία των θεών και να συντελούν τις τιμές και τις θυσίες που τους έχουν ανατεθεί (στ. 15-19). Aυτή η σύζευξη υπηρεσιών που προσφέρονται στο θείο και προστασίας που εξασφαλίζεται από το θείο αποτυπώνεται έμμεσα και στις επιστολές Pωμαίων αξιωματούχων, οι οποίοι αναγνωρίζουν τα προνόμια των τεχνιτών ἕνεκεν τοῦ Διονύσου κα[ὶ τῶν Mουσ]ῶν καὶ τοῦ ἐπιτηδεύματος οὗ προεστήκατε (Aneziri 2003: 361-362 αρ. B6 στ. 3-4) ή καταλο[γῇ] τοῦ Διονύσου καὶ τῶν Mουσῶν καὶ τῆς πολιτείας ὑμῶν χάριτι (Sherk, RDGE 49b στ. 4-6). Tο πνεύμα αυτό διέπει εξάλλου και τη διατύπωση οἱ περὶ τὸν Διόνυσον τεχνῖται, που εμφανίζεται στον τίτλο τόσο του αθηναϊκού όσο και των άλλων σωματείων αποτυπώνοντας με ενάργεια τη γειτνίαση και αλληλοεξυπηρέτηση επαγγέλματος και θρησκείας.
Σοφία Ανεζίρη