| Καλλικλῆς Ἁριμούθηι | |
| χαίρειν. σύνταξον μετρῆσ̣[αι] | |
| τὸ σήσαμον τ̣ὸ̣ ἐμ Πέλαι | |
| Πρωτομάχωι ‘καὶ τῶι σιτολόγ̣[ωι,]’ οὐ γὰρ ἔστιν | |
| 5 | ἐν τῆι πόλει σήσαμον. ἵνα οὖν |
| μηθὲν ὑστερῆι̣ τὰ ἐ[λ]αιουργῖα | |
| φρόντισον ἵνα μὴ αἰτίας ἔχῃς | |
| καὶ τοὺ[ς] ἐ̣[λ]α̣ιο̣υ̣ρ̣γ̣οὺς ἀπόσ- | |
| τειλόν μοι. | |
| 10 | ἔρρωσο. (ἔτους) κδ Ἐπεὶφ κ. |
| πίσω πλευρά (verso) | |
| (2ο χέρι) | |
| (ἔτους) κδ Ἐπεὶφ κ, παρὰ Καλλικλέους περὶ ση- | |
| σάμου ὥστε Πρωτομάχωι. | |
| (1ο χέρι) | |
| Ἁριμούθηι. |
(βασισμένη στο Παπαθωμάς 2019: 781)
Ο Καλλικλής στέλνει χαιρετισμούς στον Αριμούθη. Διάταξε να παραδοθεί το σουσάμι που βρίσκεται στην Πέλα στον Πρωτόμαχο “και στον σιτολόγο”· γιατί δεν υπάρχει (στ. 5) στην πόλη σουσάμι. Για να μην υπάρξει, λοιπόν, καμία έλλειψη στα ελαιουργεία, φρόντισε για να μην κατηγορηθείς εσύ, και στείλε μου τους ελαιουργούς. (στ. 10) Να είσαι καλά! 24ο έτος, 20ή Επείφ. (πίσω πλευρά [verso]) 24ο έτος, 20ή Επείφ, από τον Καλλικλή, σχετικά με σουσάμι, ώστε (να παραδοθεί) στον Πρωτόμαχο. Προς τον Αριμούθη.
Βρέθηκε το 1902, κατά τη διάρκεια των ανασκαφών του Egypt Exploration Fund στα χωριά του Φαγιούμ (βλ. αναλυτικότερα κατωτ. Φορέας Κειμένου) και φυλάσσεται στο Carnegie Museum του Pittsburgh (P. Hibeh 43).
Ιδιωτική επιστολή επαγγελματικού περιεχομένου.
Οι επιστολές που σώζονται στους παπύρους μπορούν να διακριθούν σε ιδιωτικές επιστολές μεταξύ συγγενών και φίλων για θέματα προσωπικά ή οικογενειακά, επαγγελματικές επιστολές (Geschäftsbriefe) που απευθύνουν δημόσιοι αξιωματούχοι σε ιδιώτες ή αντίστροφα, προκειμένου να ρυθμιστούν φορολογικά ή άλλα θέματα, και τέλος, επίσημες επιστολές που αποτελούν μέρος της υπηρεσιακής αλληλογραφίας μεταξύ των αξιωματούχων.
Παπύρινο φύλλο (ύψ. 16,7 εκ., πλ. 8,6 εκ.) το οποίο χρησιμοποιήθηκε ‒μαζί με πολλά άλλα παπυρικά κείμενα από τη συλλογή των παπύρων του Hibeh‒ ως χαρτόνι με το οποίο παραγεμίστηκε ή κατασκευάστηκε το προσωπείο που κάλυπτε μία από τις πολλές μουμιοποιημένες ανθρώπινες σορούς (η μούμια υπ’ αρ. 13), οι οποίες περιήλθαν στη διάθεση των παπυρολόγων Bernard P. Grenfell και Arthur S. Hunt στις αρχές της άνοιξης του 1902, κατά τη διάρκεια των ανασκαφών του Egypt Exploration Fund στα χωριά του Φαγιούμ (P.Hib. I σελ. 1).
Δομή και περιεχόμενο του κειμένου
Το κείμενο έχει την τυπική δομή μιας επιστολής: αρχικά καταγράφονται τα ονόματα του αποστολέα και του παραλήπτη, συνοδευόμενα από το γνωστό χαιρετισμό “χαίρειν” (στ. 1-2), ενώ στο κύριο τμήμα του κειμένου βρίσκεται το αίτημα του Καλλικλή προς τον Αριμούθη σχετικά με την αποστολή σησάμου στα ελαιουργεία, ώστε να μην υπάρξει έλλειψη σησαμελαίου στην πόλη της Οξυρύγχου (στ. 2-7). Επιπλέον, ο Καλλικλής ζητεί και την αποστολή των ἐλαιουργῶν, δηλαδή των ειδικών επαγγελματιών επεξεργασίας του σησάμου για την παραγωγή σησαμελαίου (στ. 8-9). Η επιστολή ολοκληρώνεται με τον τυπικό χαιρετισμό “ἔρρωσο” και τη χρονολογία σύνταξής της (στ. 10). Στην πίσω πλευρά (verso) του παπύρου δηλώνεται η χρονολογία σύνταξης του κειμένου, ενώ περιέχεται και συντομότατη περίληψη του θέματός του (στ. 11-13).
Ο τοπάρχης Αριμούθης
Παραλήπτης της επιστολής είναι ο Αριμούθης, ο οποίος κατείχε το αξίωμα του νομάρχου και αργότερα του τοπάρχου του Οξυρυγχίτη νομού κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Πτολεμαίου Β΄ Φιλάδελφου, όπως αποδεικνύουν άλλα κείμενα από την αλληλογραφία του (P.Hib. I 44 verso στ. 9, 85 στ. 9-10· P.Yale I 33 verso στ. 1· για τα αξιώματα του νομάρχου και του τοπάρχου βλ. Van’t Dack 1948· David Thomas 1978· Pruneti 1989). Η ανταλλαγή επιστολών του Αριμούθη με διάφορους κυβερνητικούς λειτουργούς και επαγγελματίες της πτολεμαϊκής Αιγύπτου καταδεικνύει τη γραφειοκρατία που χαρακτήριζε την πολύπλοκη διοικητική μηχανή της χώρας επί Φιλάδελφου (White 1986: 23). Η εμπλοκή του νομάρχου / τοπάρχου ‒και κατά συνέπεια του Αριμούθη‒ με τη διαχείριση και την επίβλεψη της παραγωγής, επεξεργασίας και διάθεσης ελαίου στην πτολεμαϊκή Αίγυπτο προβλεπόταν από τη νομοθεσία, όπως αποκαλύπτει σχετική διάταξη των Τελωνικῶν νόμων: P.Rev. στήλη XLII στ. 5-6.
Η παραγωγή και επεξεργασία ἐλαίου στην πτολεμαϊκή Αίγυπτο
Η σπουδαιότητα του ἐλαίου στην οικονομία της πτολεμαϊκής Αιγύπτου αλλά και στη διατροφή των κατοίκων της αποδεικνύεται από την ύπαρξη μονοπωλίου (ἐλαϊκή) στα χρόνια του Πτολεμαίου Β΄ Φιλάδελφου (Bingen 1946· Préaux 1954· Brent Sandy 1989: 2). Αν και η καλλιέργεια της ελιάς ήταν ευρέως διαδεδομένη σε πολλές περιοχές της Μεσογείου κατά την κλασική περίοδο, η κακή ποιότητα του καρπού του ελαιόδεντρου που ευδοκιμούσε στην Αίγυπτο δεν ευνοούσε την ελαιοκαλλιέργεια και την κατανάλωση ελαιόλαδου, όπως μαρτυρεί και η επιστολή του αρχείου του Ζήνωνα SB III 6815 στ. 8-9: ἡ γὰρ Αἰγυπτία (sc. ἐλαία) οὐκ ἐπ[ιτηδεία ἐστὶ]ν εἰς ἐλαιῶνας ἀλλὰ εἰς παρα[δείσους· πρβλ. Θεόφραστος, Περὶ φυτῶν ἱστορία 4.2.8-9: τὸ δ’ ἔλαιον οὐδὲν χεῖρον τοῦ ἐνθάδε (Dubois 1925: 70-73· Brent Sandy 1989: 76). Για το λόγο αυτό η κατανάλωση ελαιόλαδου δεν ήταν διευρυμένη στην πτολεμαϊκή Αίγυπτο και αρκετοί πάπυροι του ίδιου αρχείου (ενδεικτικά: SB III 6779 στ. 12 et passim, 6780 στ. 13, 6718 στ. 2, 9, 6781 passim· P.Lond. VII 2162 στ. 6) κάνουν λόγο για εισαγωγή ελαιόλαδου από περιοχές εκτός Αιγύπτου, όπως η Συρία, η Σάμος και η Μίλητος (Préaux 1947: 58).
Η βασικότερη πηγή ἐλαίου στην ελληνιστική Αίγυπτο ήταν το σήσαμον (Schnebel 1925: 197-200). Πρόκειται για το κοινό σουσάμι, τον σπόρο που προέρχεται από το φυτό sesamum indicum, ο οποίος με κατάλληλη επεξεργασία δίνει καλής ποιότητας λάδι, κατάλληλο προς βρώση (Dalby 2003: 297-298). Πάπυροι της περιόδου, αρκετοί από τους οποίους προέρχονται από το αρχείο του Ζήνωνα, παρέχουν πληροφορίες για τη σπορά, τη συγκομιδή, την επεξεργασία και την εξαγωγή ἐλαίου από σήσαμον (Rostoftzeff 1922: 87-88· Préaux 1947: 30-31· Brent Sandy 1989: 62-71). Πηγή ἐλαίου στην Αίγυπτο υπήρξε και ο σπόρος του κνήκους, από τον οποίο παραγόταν το γνωστό σήμερα καρδαμέλαιο, λάδι που χρησιμοποιόταν ευρέως στη χώρα του Νείλου κατά την πτολεμαϊκή περίοδο (Schnebel 1925: 202· Brent Sandy 1989: 83-87· Dalby 2003: 289). Τέλος, οι σπόροι του κροτῶνος παρήγαγαν το ευρέως διαδεδομένο στη φαραωνική Αίγυπτο κίκι (Schnebel 1925: 200-201· Brent Sandy 1989: 35-54), του οποίου η υψηλή πυκνότητα, η δυνατή οσμή και η όξινη γεύση το καθιστούσαν ακατάλληλο προς βρώση αλλά χρήσιμο για φωτισμό (πρβλ. Ηρόδοτος 2.94: Ἀλείφατι δὲ χρέωνται Αίγυπτίων οἱ περὶ τὰ ἕλεα οἰκέοντες ἀπὸ τῶν σιλλικυπρίων τοῦ καρποῦ, τὸ καλεῦσι μὲν Αἰγύπτιοι κίκι… Ἔστι δὲ πῖον καὶ οὐδὲν ἧσσον τοῦ ἐλαίου τῷ λύχνῳ προσηνές, ὀδμὴν δὲ βαρέαν παρέχεται) (Mossakowska 1994).
Δημήτριος Ρουμπέκας