ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

P.Vind.Worp 9.

ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Taubenschlag 1944· Pringsheim 1950· Keenan ‒ Manning ‒ Yiftach-Firanko 2014: 276-338.

Το χειρόγραφον αποτελεί τύπο νομικού εγγράφου, ο οποίος μαρτυρείται στην Αίγυπτο ήδη από τον 3^ο αι. π.Χ. και επιβιώνει μέσα από διάφορες φάσεις εξέλιξης του περιεχομένου του μέχρι και τη βυζαντινή περίοδο (Keenan ‒ Manning ‒ Yiftach-Firanko 2014: 43-49). Το χειρόγραφον ανήκε στην κατηγορία εγγράφων που συντασσόταν από ιδιώτες και ως εκ τούτου δεν έφερε τη «σφραγίδα» του δημοσίου. Στα χειρόγραφα η υπογραφή δεν ήταν αναγκαία, εφόσον θεωρητικά ο δηλών πιστοποιούσε με την ιδιόχειρη γραφή του την αυθεντικότητα του περιεχομένου του νομικού εγγράφου (Wolff 1978: 107), όπως ακριβώς στο εν λόγω έγγραφο. Όταν όμως το κείμενο του χειρογράφου έκλεινε με την υπογραφή του δηλούντος προσώπου, αυτό σήμαινε πιθανότατα ότι ο γράφων ήταν επαγγελματίας γραφέας (Mitteis 1912: 56· Keenan ‒ Manning ‒ Yiftach-Firanko 2014: 44-45). Ο δικαιοπρακτών-αποστολέας δηλώνει ότι έχει προβεί στην εκτέλεση της σχετικής πράξης της εκάστοτε δικαιοπραξίας, είτε άμεσα (πέπρακα, μεμίσθωμαι), ή έμμεσα μέσω της ὁμολογίας (ὁμολογῶ πεπρακέναι, ὁμολογῶ μεμισθωκέναι) (Wolff 1978: 107).

Παπύρινο φύλλο (μήκ. 27,3 εκ., πλ. 7,5 εκ.).

Το παπύρινο φύλλο είχε διπλωθεί τρεις φορές καθέτως και πέντε φορές οριζοντίως, με αποτέλεσμα την αλλοίωση της μελάνης και την ύπαρξη χασμάτων κυρίως στα κάθετα και οριζόντια τμήματα της δίπλωσης. Οι αράδες καταλήγουν στη δεξιά άκρη του παπύρου, ενώ υπάρχει περιθώριο δύο εκατοστών στο αριστερό και στο άνω τμήμα του, καθώς και έξι εκατοστών στο κάτω. Η γραφή είναι η χαρακτηριστική της ρωμαϊκής περιόδου· μία επιμελημένη επισεσυρμένη γραφή.

Το ανωτέρω νομικό έγγραφο αποτελεί χειρόγραφον, το οποίο σώζει την πώληση μιας θηλυκιάς καμήλας έναντι πεντακοσίων ογδόντα ασημένιων δραχμών. Ο πωλητής αναγνωρίζει ‒σε α΄ ενικό πρόσωπο, κατά τη συνήθη πρακτική‒ την πώληση του ζώου (στ. 3 και 7), το οποίο περιγράφεται αναλυτικά από αυτόν (στ. 4-7). Ακολουθεί η τιμή πώλησης (στ. 9-11), η διαβεβαίωσή της (στ. 12-14) και η ημερομηνία (στ. 15-17).

Πολυάριθμα νομικά έγγραφα αγοραπωλησιών έχουν σωθεί στους πάπυρους της ελληνορωμαϊκής Αιγύπτου. Στις αγοραπωλησίες υπάρχει η εξής σχέση μεταξύ των δικαιοπρακτούντων: ο πωλητής έχει την κυριότητα ενός πράγματος και επιθυμεί τη μεταβίβασή της μέσω της πώλησης, προκειμένου να αποκτήσει ένα χρηματικό ποσό, ενώ ο αγοραστής επιθυμεί την απόκτηση της κυριότητας αυτού του πράγματος δίνοντας ως αντάλλαγμα το αναλογούν προς την αξία αυτού τίμημα (Pringsheim 1950: 86).

Το μεγαλύτερο μέρος τού μέχρι σήμερα δημοσιευθέντος παπυρολογικού υλικού που αφορά σε αγοραπωλησίες περιλαμβάνει κυρίως πωλήσεις αγροτικών και αστικών ακινήτων καθώς και δούλων. Αντιθέτως, οι πωλήσεις ζώων είναι ολιγάριθμες, πιθανόν γιατί ως δικαιοπραξίες με λιγότερη επισημότητα και βαρύτητα δεν φυλάσσονταν από τους ιδιώτες στα αρχεία τους (Keenan – Manning – Yiftach-Firanko 2014: 277).

Η αγοραπωλησία απαιτούσε την ταυτόχρονη εκπλήρωση της μεταφοράς των αγαθών και της καταβολής του χρηματικού ποσού, για να θεωρηθεί η δικαιοπραξία ολοκληρωμένη. Το έγγραφο που συντασσόταν αποτελούσε το πειστήριο (ad probationem) της αμφοτέρωθεν πραγμάτωσης αυτών των υποχρεώσεων (Keenan – Manning – Yiftach-Firanko 2014: 278). Πριν όμως από την ίδια την αγοραπωλησία προηγούταν μία ανεπίσημη συμφωνία (Pringsheim 1950: 157)· αν δεν συμφωνηθεί η τιμή και δεν οριστούν τα προς πώληση αγαθά δεν μπορεί να υπάρξει αγοραπωλησία. Στα νομικά έγγραφα αγοραπωλησιών που μας σώζονται σε πάπυρο η προϋπόθεση της ταυτόχρονης μεταφοράς του πράγματος και καταβολής του χρηματικού ποσού είναι εμφανέστατη ήδη από την πτολεμαϊκή περίοδο, οπότε η μορφή «ἀπέδοτο-ἐπρίατο» είναι κυρίαρχη (Taubenschlag 1944: 245). Αργότερα, κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, επικρατεί η μορφή της ομολογίας ex latere venditoris, «ὁμολογῶ-εῖ πεπρακέναι–καὶ ἀπέχω-ει τὴν τιμήν», όπως ακριβώς και στην ανωτέρω πώληση καμήλας (Pringsheim 1950: 109).

Επιπροσθέτως, σύμφωνα με τους στ. 12-14 ο πωλητής οφείλει να βεβαιώσει το περιεχόμενο του νομικού εγγράφου (καθὼς πρόκειται), δηλαδή την πώληση. Η βεβαίωσις είναι η εγγύηση του πωλητή για τη μεταβίβαση του αγαθού σε περίπτωση διεκδίκησής του από τρίτο. Η διεκδίκηση αυτή μπορεί να ανακύψει σε περίπτωση που ο πωλητής δεν είναι ο ιδιοκτήτης του αγαθού που πωλήθηκε και ως εκ τούτου επιβάλλεται σε αυτόν πρόστιμο (Pringsheim 1950: 429-430· Taubenschlag 1944: 246). Αν ο πωλητής ή ο εγγυητής αρνούνταν να επιβεβαιώσουν τη νομιμότητα της πώλησης, ο αγοραστής θα μπορούσε να προχωρήσει σε δίκην βεβαιώσεως (Pringsheim 1950: 431). Επίσης, η ρήτρα βεβαιώσεως προστάτευε τον αγοραστή και από τον πωλητή σε περίπτωση που αυτός αμφισβητούσε τη μεταβίβαση της κυριότητας του αγαθού. Πρόκειται για μία σημαντική ρήτρα, η οποία χρησιμοποιείται για να αποτρέψει επικείμενες έριδες επί του μεταβιβασθέντος αγαθού (Rupprecht 1982: 245· Keenan – Manning – Yiftach-Firanko 2014: 297).

Το αντικείμενο αγοραπωλησίας στον P.Vind.Worp 9 είναι μια καμήλα. Η καμήλα αποτελούσε σημαντικό μέσο μεταφοράς και ζώο εργασίας γενικότερα στην ελληνορωμαϊκή και βυζαντινή Αίγυπτο (Leone 1988). Τα στοιχεία που προσφέρει η περιγραφή της καμήλας στο χειρόγραφον αγοραπωλησίας βοηθούν στην ταυτοποίηση του ζώου. Συγκεκριμένα αναφέρονται το φύλο (θήλειαν), το χρώμα (πυρρήν), αλλά και πιο ειδικά στοιχεία, όπως η κομμένη ουρά (κολοβήν) και το πυροσφράγισμα με τα γράμματα ΘΕ (). Τα γράμματα του πυροσφραγίσματος, το οποίο γινόταν συνήθως στον δεξιό μηρό ή στο δεξί σαγόνι, πιθανόν να ήταν τα αρχικά γράμματα του πρώτου ιδιοκτήτη της καμήλας (Worp 1972: 97).

Νικόλαος Κόλβερης