ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

IG I³ 35 και 36˙ Meiggs – Lewis, GHI 44 και 71˙ Ε. Ζαββού στο Λαγογιάννη-Γεωργακαράκου – Μπουραζέλης 2007: 51-53.

ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Meritt 1941: 307-315˙ Mattingly 1961: 169-171˙ Lawton 1962: 247-248˙ Meritt – Wade-Gery 1963: 109-111˙ Meiggs 1972: 498-503 (Appendix 9)˙ Mattingly 1982: 382-385˙ Turner 1983: 80-95, 385˙ Tracy 1986: 277-282˙ Mark 1993˙ Mattingly 2000˙ Gill 2001˙ Connelly 2007: 49, 62-63, 227-229.

Η επιγραφή βρέθηκε στη νότια κλιτύ της Ακρόπολης και φυλάσσεται στο Επιγραφικό Μουσείο (ΕΜ 8116).

Τα ψηφίσματα είναι κείμενα που διατυπώνονται και ψηφίζονται από τα συλλογικά πολιτειακά όργανα των ελληνικών πόλεων (βουλή/συνέδριο, εκκλησία του δήμου) μέσα από διαδικασίες οι οποίες ποικίλλουν στις διάφορες πόλεις. Τα ψηφίσματα των ελληνικών πόλεων ρυθμίζουν θέματα σχετικά με την εξωτερική και εσωτερική πολιτική, την οικονομία, τα δημόσια έργα, την οργάνωση γιορτών και αγώνων και γενικά ό,τι αφορά το δημόσιο βίο. Ψηφίσματα δεν εκδίδονται μόνο από ελληνικές πόλεις αλλά επίσης από Συμπολιτείες, Κοινά, Αμφικτυονίες, σωματεία.

Ένας μεγάλος αριθμός ψηφισμάτων αφορά χορήγηση προνομίων ή/και τιμών σε άτομα και ομάδες που έχουν επιδείξει ευεργετικές δραστηριότητες ή υποδειγματικές συμπεριφορές προς την πόλη ή όποιον οργανισμό εκδίδει το ψήφισμα.

Τμήμα οπισθόγραφης στήλης από πεντελικό μάρμαρο (ύψ. 0,31 μ., πλ. 0,39 μ., πάχ. 0,105 μ.). Στο ανώτερο τμήμα σώζει ίχνη ορθογώνιων συνδέσμων για τη στερέωση υπερκείμενου μέλους.

Στην αποσπασματικά σωζόμενη στήλη έχουν αναγραφεί δύο ψηφίσματα˙ στην εμπρόσθια όψη της (Α) έχει αναγραφεί ψήφισμα σχετικά με την αναδιοργάνωση της λατρείας της Αθηνάς Νίκης στην Ακρόπολη. Αποφασίζεται να διορισθεί ιδιαίτερη ιέρεια για τη λατρεία της που μέχρι τότε ήταν δυνατό να εξυπηρετείται από την ιέρεια άλλης θεότητας (της Αθηνάς Πολιάδος; Βλ. Jordan 1979: 32-33˙ Mark 1993: 106)˙ η ιέρεια θα αναδειχθεί με κλήρο από το σύνολο των γυναικών της Αθήνας και ο ετήσιος μισθός της ορίζεται σε 50 δραχμές. Στην πληρωμή της συμπεριλαμβάνονται ακόμα τα σκέλη και τα δέρματα από τα σφάγια των θυσιών. Την επιλογή της ιέρειας με κλήρωση βεβαιώνει μια άλλη επιγραφή, το επιτύμβιο της Μυρρίνης, κόρης του Καλλιμάχου, της πρώτης ιέρειας της Αθηνάς Νίκης (ΕΜ 10956 = SEG XII 80) που χρονολογείται περί τα τέλη του 5^ου αι. π.Χ. και σίγουρα μετά το 411 π.Χ., αφού γίνεται μνεία της στη «Λυσιστράτη» του Αριστοφάνη (69, 88, 104 κλπ). Η επιλογή δια κλήρου αποτελεί σημαντική αλλαγή και ισχυρή ένδειξη για τον εκδημοκρατισμό της Αθήνας σε θέματα λατρείας κατά τον 5^ο αι. π.Χ., αφού το ιερατικό αξίωμα για τα σημαντικότερα ιερά της πόλεως ανήκε παραδοσιακά μέχρι τότε στα παλαιά αθηναϊκά γένη.

Με το ψήφισμα αποφασίζεται ακόμα η κατασκευή θύρας στο ιερό σύμφωνα με τους όρους της συγγραφής υποχρεώσεων που θα συντάξει ο αρχιτέκτων Καλλικράτης, καθώς επίσης ναού και λίθινου βωμού με συγγραφή που θα εκπονηθεί από τον ίδιο αρχιτέκτονα. Ο Καλλικράτης είναι ο γνωστός και από άλλα σημαντικά δημόσια έργα αρχιτέκτονας, όπως ο Παρθενών (Πλούταρχος, Περικλῆς 13.4), η ενίσχυση του τείχους της Ακρόπολης (ΕΜ 6795 = IG I³ 45), το δια μέσου τείχος (Πλούταρχος, Περικλῆς 16.5). Στην τροπολογία του Εστιαίου που ακολουθεί, προτάθηκε η εκλογή τριών μελών της βουλής προκειμένου να συνεργαστούν με τον Καλλικράτη για τη συγγραφή και να υποβάλουν τις προτάσεις τους στη βουλή. Σκοπός της τροπολογίας ήταν η επίσπευση, η διευκόλυνση και πιθανώς ο πληρέστερος έλεγχος της δύσκολης εργασίας.

Το ψήφισμα αυτό αποτελεί μία από τις πιο πολυσυζητημένες επιγραφές του 5^ου αι. π.Χ. καθώς δεν υπάρχει ομοφωνία ανάμεσα στους μελετητές ούτε για τη χρονολόγησή της, ούτε για το συσχετισμό της με το σωζόμενο σήμερα, μαρμάρινο ιωνικό ναό, ή με έναν παλαιότερο ναό στην ίδια θέση.

Η επιγραφή χρονολογήθηκε αρχικά περί το 448 π.Χ. λόγω της χρήσης του τρισκελούς Σ, το οποίο σύμφωνα με πολλούς μελετητές εγκαταλείφθηκε μετά το 445 π.Χ. Η αναδιοργάνωση της λατρείας και η οικοδόμηση του μαρμάρινου ιωνικού ναού που σώζεται μέχρι σήμερα, θεωρήθηκε επακόλουθο της ειρήνης με τους Πέρσες του έτους 450/449 π.Χ. (Καλλίειος ειρήνη). Γνωρίζουμε όμως ότι η οικοδόμηση του μαρμάρινου ιωνικού ναού πραγματοποιήθηκε κατά τη δεκαετία 430-420 π.Χ. Η χρονική αυτή απόσταση, ανάμεσα στο ψήφισμα και στην οικοδόμηση του ναού, αποδόθηκε σε αναστολή των εργασιών ως αποτέλεσμα του προγράμματος του Περικλή για την αναμόρφωση του χώρου των Προπυλαίων. Σύμφωνα με τους υποστηρικτές αυτής της άποψης (κυρίως οι Meritt – Wade-Gery 1963: 109-111. Για την ανακεφαλαίωση των απόψεων, βλ. Mark 1993: 115-122), η αντίθετη προς τον Περικλή πολιτική μερίδα πέτυχε τελικά την αναμόρφωση του οικοδομικού σχεδίου των Προπυλαίων που άρχισαν να οικοδομούνται το 437 π.Χ. και τη μείωση της έκτασης της νότιας πτέρυγάς τους, για χάρη της οικοδόμησης του σωζόμενου σήμερα ναού της Αθηνάς Νίκης.

Σύμφωνα με άλλους μελετητές, το ψήφισμα IG I³ 35 χρονολογείται περί το 448 π.Χ., δεν αναφέρεται όμως στον μαρμάρινο ιωνικό ναό που σώζεται μέχρι σήμερα, αλλά στον πώρινο προκάτοχό του από τον οποίο διασώθηκε η θεμελίωση ενός μικρού σηκού (Bundgaard 1976: 48-53˙ Mark 1993: 129-130˙ αντίθετα Shear 1999: 123-125).

Ο τρόπος γραφής του Σ έχει όμως θεωρηθεί, ήδη από τη δεκαετία του 1960, επισφαλές κριτήριο για τη χρονολόγηση των επιγραφών. Έτσι προτάθηκε η χρονολόγηση του ψηφίσματος στην περίοδο 427-424 π.Χ., ώστε να συμφωνεί με την οικοδόμηση του ναού, ενώ η αναδιοργάνωση της λατρείας της θεάς συνδέθηκε με τη νίκη της Αθηνάς απέναντι στη Σπάρτη και όχι με την ειρήνη με τους Πέρσες (Mattingly 1961: 169-171). Τα τελευταία χρόνια μάλιστα η πρώιμη χρονολόγηση της επιγραφής αμφισβητήθηκε ευρέως λόγω της αναχρονολόγησης ορισμένων άλλων επιγραφών στις οποίες ο συγκεκριμένος τύπος γράμματος συναντάται (πρβλ. ΕΜ 6568 = IG I³ 11. Για την αναχρονολόγηση άλλων επιγραφών με τρισκελές Σ, βλ. Gill 2001: 274-276˙ Ματθαίου 2004: 120-121˙ Stroud 2006: 32-35). Σύμφωνα με τα νέα επιγραφικά δεδομένα, αλλά και τη μελέτη των οικοδομικών φάσεων του ναού σε σχέση με εκείνες των Προπυλαίων, το ψήφισμα IG I³ 35 μπορεί πλέον πιθανότατα να χρονολογηθεί στην περίοδο 427-423 π.Χ. και ίσως, πιο συγκεκριμένα, στο έτος 426/425 π.Χ. ύστερα από τα γεγονότα της Πύλου (Gill 2001: 278).

Λίγο αργότερα, το έτος 424/3 π.Χ., αναγράφηκε το ψήφισμα στην οπίσθια όψη της στήλης (Β), στο οποίο αναφέρονται λεπτομέρειες σχετικά με την καταβολή αμοιβής στην ιέρεια˙ ορίζεται ότι το ποσό θα καταβληθεί από τους κωλακρέτες, άρχοντες επιφορτισμένους με τη διάθεση πιστώσεων, σε συγκεκριμένο χρόνο (το μήνα Θαργηλιώνα). Κατά μία άποψη, η αναφορά στην αμοιβή της ιέρειας δηλώνει καθυστέρηση στην καταβολή της –άγνωστο γιατί– αν και το ποσό ήταν μικρό. Πιθανώς όμως το μη σωζόμενο σήμερα τμήμα του ψηφίσματος αναφερόταν σε περαιτέρω αναδιοργάνωση της λατρείας της Αθηνάς Νίκης (Mark 1993: 108 και 136-138).

Ελένη Ζαββού