| ἀναγραφεὺς Ἀρχέδ[ι]κος Ναυκρίτου Λαμπτ[ρεύ]ς. | |
| ἐπὶ Νεαίχμου ἄρχοντος ἐπὶ τῆς Ἐρεχθη- | |
| ΐδος δευτέρας πρυτανείας εἷ Θηρα[μ]έν- | |
| ης Κηφισιεὺς ἐγρα[μμ]άτευε· Βοηδρ[ομ]ιῶ- | |
| 5 | νος ἑνδεκ[ά]τει, [μ]ιᾶι καὶ τ[ρ]ιακοστεῖ τῆ- |
| ς πρυτ[α]νείας· τῶν προέ[δρ]ω[ν] ἐπεψήφ[ιζ]ε | |
| Διόδοτος Ἰκαριεύ[ς]· ἔδ[οξ]εν [τ]ῶι δήμωι· Δ- | |
| ημάδη[ς] Δημέου Παιανιεὺς εἶπεν· ὅπως ἂ- | |
| ν ἡ ἀγορὰ ἡ ἐ[μ] Πειραε[ῖ] κ[α]τασ[κε]υασθ[εῖ] κ- | |
| 10 | αὶ ὁμαλισθεῖ ὡς κάλλιστα κ[α]ὶ τὰ ἐν τῶι |
| ἀγορανο[μ]ίωι ἐπι[σ]κευασθεῖ ὅσων προσ- | |
| δεῖται ἅπαν[τ]α, ἀγαθῆ[ι τ]ύχηι δεδό[χ]θαι | |
| τῶι δήμωι τοὺς ἀγορανό[μ]ους τοὺς ἐμ Π[ε]- | |
| ιραιεῖ ἐπι[μ]εληθῆν[α]ι ἁπάντων τούτων, τ- | |
| 15 | ὸ δὲ ἀνάλωμα εἶναι εἰς ταῦτα [ἐκ] τοῦ ἀργ- |
| υρίου οὗ οἱ ἀγορανόμοι διαχειρίζουσ- | |
| ιν· ἐπειδὴ δὲ καὶ ἡ τῶν ἀστυνόμων ἐπιμέ- | |
| λεια προστέτακται τοῖς ἀγορ[α]νόμοις, | |
| ἐπιμεληθῆναι τοὺς ἀγορανόμους τῶν ὁ- | |
| 20 | δῶν τῶν πλατειῶ[ν], ἧι ἡ πομπὴ πορεύεται |
| τῶι Διὶ τῶι Σωτῆ[ρι κα]ὶ τῶι Διονύσωι, ὅπ- | |
| ως ἂν ὁμαλισθῶσιν καὶ κατασ[κ]ευασθῶσ- | |
| ιν ὡς βέλτιστα, τ[ὰ] δὲ ἀν[αλ]ώματα εἶν[α]ι ε- | |
| ἰς ταῦτα ἐ[κ] το[ῦ] ἀργυρ[ίο]υ οὗ ο[ἱ ἀ]γορανό- | |
| 25 | μοι διαχειρίζουσιν. ἐπαναγκαζόντων |
| δὲ καὶ τοὺς τὸν [χ]οῦν κατα[βε]βληκότας ε- | |
| ἰς τὰς ὁδ[ο]ὺς ταύτας [ἀ]ναι[ρ]εῖν τ[ρ]όπωι ὅ- | |
| τωι ἂν ἐπίστων[τα]ι. ἐπε[ιδὰ]ν δ’ ἐπισκευα- | |
| σθεῖ το[ῦ] ἀγορανομ[ί]ο[υ ἃ ἐνδε]ῖται καὶ τ- | |
| 30 | ῆς ἀγο[ρ]ᾶς καὶ τῶν ὁδῶν [δι’ ὧν] ἡ πομπὴ τῶι |
| τε Δι[ὶ] τῶι [Σ]ωτῆρι καὶ τῶι [Διον]ύσωι πέμ- | |
| πεται, τὰ λο[ι]πὰ χρήμ[ατα κατ]α[βά]λλειν α- | |
| ὐτοὺς πρὸς [το]ὺς [ἀθ]λοθ[έτας κατὰ τ]ὸν νό- | |
| μον. ὅπως δ’ ἂν καὶ εἰς τὸ[ν] λο[ιπὸ]ν χρόνον | |
| 35 | ὡς βέλτισ[τα] ἦι [κα]τ[εσκευασμ]έ[ν]α τά τ’ ἐν |
| τῆι ἀγο[ρ]ᾶι τῆι ἐμ Π[ε]ι[ραεῖ] καὶ τὰ [ἐ]ν ταῖ- | |
| ς ὁδοῖς, μὴ ἐξεῖναι [μηδενὶ μήτε] χοῦν κα- | |
| [ταβά]λλειν μήτε ἄλλ[ο μηδὲν μήτε] κοπρῶ- | |
| [να . . . . ἐ]ν τῆι ἀγορᾶι [μήτ’ ἐν τα]ῖ[ς ὁ]δοῖς | |
| 40 | [μηδαμοῦ· ἐὰν δέ τις] τ[ο]ύτων τι π[ο]εῖ, ἐὰμ μ- |
| [ὲν δοῦλος ἦι ἢ μέτοικος λ]αμ[βαν]έτω 𐅄 πλ- | |
| [ηγὰς . . . . . . . .16 . . . . . . . . ἐὰν] δ’ [ἐλε]ύθερ- | |
| [ος . . . . . . . . . .20 . . . . . . . . . .] EΣΛΥΤΩΙΕ . . | |
| — — — — — — — — — — — —ΣΛΣΛ . . | |
| 45 | — — — — — — — — — — — — OΝ . . |
Αναγραφέας ο Αρχέδικος, (γιος) του Ναυκρίτου, από τον δήμο των Λαμπτρών. Επί άρχοντα Νεαίχμου, επί της δεύτερης πρυτανείας της Ερεχθηίδας φυλής, με γραμματέα τον Θηραμένη από τον δήμο της Κηφισιάς, την ενδεκάτη ημέρα του Βοηδρομιώνος μηνός, (στ. 5) την τριακοστή πρώτη ημέρα της πρυτανείας. Από τους προέδρους έθεσε το θέμα σε ψηφοφορία ο Διόδοτος από τον δήμο Ικάριον. Απόφαση του δήμου. Ο Δημάδης, (γιος) του Δημέου, από τον δήμο της Παιανίας εισηγήθηκε. Προκειμένου να κατασκευαστεί η αγορά του Πειραιά και (στ. 10) να στρωθεί όσον το δυνατόν καλύτερα και να επισκευαστούν στο αγορανόμιο όλα όσα χρειάζεται. Με τη βοήθεια της Καλής Τύχης να αποφασίσει ο δήμος οι αγορανόμοι του Πειραιά να φροντίσουν για όλα αυτά (στ. 15) και τα έξοδα για αυτά να προέλθουν από τα χρήματα που διαχειρίζονται οι αγορανόμοι. Επειδή δε τα καθήκοντα των αστυνόμων έχουν ανατεθεί στους αγορανόμους, να επιμεληθούν οι αγορανόμοι (στ. 20) τους πλατιούς δρόμους από όπου περνάει η πομπή η αφιερωμένη στον Δία Σωτήρα και στον Διόνυσο, ώστε να στρωθούν και να κατασκευαστούν όσον το δυνατόν καλύτερα. Τα έξοδα για αυτά να καλυφθούν από τα χρήματα τα οποία (στ. 25) διαχειρίζονται οι αγορανόμοι. Και να αναγκάσουν όσους έχουν ρίξει χώματα σε αυτούς τους δρόμους να τα απομακρύνουν με όποιο τρόπο τυχόν γνωρίζουν. Και, αφού επισκευαστούν όσα πρέπει από το αγορανόμιο και από την (στ. 30) αγορά και από τους δρόμους απ΄ όπου διέρχεται η πομπή η αφιερωμένη στον Δία Σωτήρα και στον Διόνυσο, να καταβάλουν οι αγορανόμοι τα χρήματα που θα περισσέψουν στους αθλοθέτες σύμφωνα με τον νόμο. Και για να βρίσκονται στο εξής (στ. 35) στην καλύτερη δυνατή κατάσταση η αγορά του Πειραιά και οι οδοί, να μην επιτρέπεται σε κανένα να ρίχνει χώματα ούτε τίποτα άλλο ούτε ακαθαρσίες πουθενά στην αγορά και στους δρόμους. (στ. 40) Εάν κάποιος κάνει κάτι από αυτά, εάν μεν είναι δούλος ή μέτοικος … να μαστιγωθεί …, εάν είναι ελεύθερος …
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
IG II2 380· Syll.3 313· Meier 2012: 183-187 αρ. 1· Χ. Γιαννιάς στο Εορτές και αγώνες 13-17.
Η έκδοση του κειμένου βασίστηκε στο Χ. Γιαννιάς στο Εορτές και αγώνες 13-17.
ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
——
Το παρόν ψήφισμα χρονολογείται το 320/19 π.Χ. Η εμφάνιση του ἀναγραφέως αντί του γραμματέα της βουλής στον στίχο 1 τοποθετείται μεταξύ 321/0 και 319/8 π.Χ., όταν μετά τον Λαμιακό πόλεμο η Αθήνα γνώρισε μια περίοδο κυριαρχίας του Αντιπάτρου συνοδευόμενη από την εγκατάσταση ενός πολιτεύματος ολιγαρχικού χαρακτήρα, το οποίο αποτίναξε το 318 π.Χ. Ο συγκεκριμένος ἀναγραφεύς Αρχέδικος, γιος του Ναυκρίτου, από τον δήμο των Λαμπτρών διαδραματίζει κατά τα έτη 320-319 π.Χ. σημαντικό ρόλο στην πολιτική σκηνή της Αθήνας, καθώς ήταν φιλικά προσκείμενος στη Μακεδονία και τον βασιλιά Αντίπατρο (Ηabicht 1993· Tracy 1993). Στην ίδια περίοδο ανάγεται επίσης η μεταβίβαση στους αγορανόμους της τήρησης των πολεοδομικών διατάξεων, της καθαριότητας της πόλης και της επιβολής προστίμων στους παραβάτες· πρόκειται για καθήκοντα που μέχρι τότε ανήκαν στους αστυνόμους (στίχοι 17-18· βλ. Habicht 1995: 54-55).
Βρέθηκε στον Πειραιά. Φυλάσσεται στο Επιγραφικό Μουσείο (ΕΜ 7240).
Τα ψηφίσματα είναι κείμενα που διατυπώνονται και ψηφίζονται από τα συλλογικά πολιτειακά όργανα των ελληνικών πόλεων (βουλή/συνέδριο, εκκλησία του δήμου) μέσα από διαδικασίες οι οποίες ποικίλλουν στις διάφορες πόλεις. Τα ψηφίσματα των ελληνικών πόλεων ρυθμίζουν θέματα σχετικά με την εξωτερική και εσωτερική πολιτική, την οικονομία, τα δημόσια έργα, την οργάνωση γιορτών και αγώνων και γενικά ό,τι αφορά το δημόσιο βίο. Ψηφίσματα δεν εκδίδονται μόνο από ελληνικές πόλεις αλλά επίσης από Συμπολιτείες, Κοινά, Αμφικτυονίες, σωματεία.
Στήλη από υμήττιο μάρμαρο με αέτωμα, στο τύμπανο του οποίου υπάρχει ρόδακας. H στήλη στηρίζεται σε βάση, από την οποία ξεκινούν εκατέρωθεν ορθοστάτες που καταλήγουν σε ανθέμια.
Με το ψήφισμα αυτό αποφασίζεται να επιμεληθούν οι αγορανόμοι εργασίες στην αγορά, στο αγορανόμιο και σε σημαντικούς δρόμους του Πειραιά (στίχοι 17-25). Ταυτόχρονα ψηφίζονται διατάξεις για την καθαριότητα αυτών των χώρων και την επιβολή προστίμων στους παραβάτες (στίχοι 25-28, 34 κ.ε.). Ορίζεται επίσης η χρηματοδότηση των έργων από τα χρήματα που διαχειρίζονται οι αγορανόμοι (στίχοι 15-17, 23-25), ενώ, όσα περισσέψουν, θα διοχετευτούν στους αθλοθέτες (στίχοι 32-34), αξιωματούχους που, όσο γνωρίζουμε, ήταν υπεύθυνοι για τη μεγάλη πομπή και τους αγώνες των Παναθηναίων (Αριστοτέλης, Ἀθηναίων Πολιτεία 60, 1).
Η μέριμνα για τις οδούς ήταν ενίοτε συνδεδεμένη με την εξυπηρέτηση των πομπών των γιορτών στις οποίες παρευρίσκονταν εκτός από τους οργανωμένους σε ομάδες αξιωματούχους (για τα Θαργήλια βλ. LSCG Suppl. 1434–37 = ΕΜ 13262), μεγάλο μέρος του πληθυσμού της πόλης, αλλά και επισκέπτες. Οι δρόμοι για τους οποίους το συγκεκριμένο ψήφισμα λαμβάνει πρόνοια (αἱ ὁδοὶ αἱ πλατεῖαι) είναι οι κεντρικοί οδικοί άξονες της πόλης, εκείνοι από τους οποίους διέρχονται οι πομπές δύο σημαντικών γιορτών του Πειραιά: των Διονυσίων (πρόκειται για τα Μικρά Διονύσια που γιορτάζονταν στο συγκεκριμένο δήμο) και των Διός Σωτηρίων. Η λατρεία του Δία Σωτήρα ξεκινά από τα χρόνια των Μηδικών πολέμων και διαδίδεται ιδιαίτερα από τον 4ο αιώνα π.Χ. και εξής (Miκalson 1998: 51-52· Parker 1996: 238-241). Ο Πειραιάς ως λιμάνι ήταν τόπος ιδιαίτερα πρόσφορος για τη λατρεία θεοτήτων που είχαν σχέση με τη σωτηρία (ναυτικών, ταξιδιωτών, μισθοφόρων), καθώς επίσης νέων ή ξένων θεοτήτων (Garland 1987: 107-111 –ειδικά για τον Δία Σωτήρα σελ. 137-138, 239-240).
Η χρονολόγηση της επιγραφής έχει ιδιαίτερο ιστορικό ενδιαφέρον. Λίγο νωρίτερα, το 322 π.Χ., η Αθήνα είχε υποστεί μια σημαντική πολεμική ήττα, που την οδήγησε σε απώλεια της ναυτικής της δύναμης, ενώ συγχρόνως έχασε τον Ωρωπό και τη Σάμο. Η πόλη περιήλθε στην κυριαρχία του Αντιπάτρου (όπου παρέμεινε ως το 318 π.Χ.) και στον Πειραιά εγκαταστάθηκε μακεδονική φρουρά (Habicht 1995: 53-59). Οι επισκευές που προβλέπει το ψήφισμα στην αγορά, τα δημόσια κτίρια και τους δρόμους του Πειραιά, μπορούν να συνδεθούν με καταστροφές που ενδεχομένως είχε προκαλέσει η εγκατάσταση της μακεδονικής φρουράς. Παρότι αυτή η σύνδεση δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί, γεγονός είναι ότι σε μια εποχή δύσκολη η πόλη εξακολουθεί να μεριμνά για υποδομές που σχετίζονται μεταξύ άλλων με τη διεξαγωγή γιορτών.
Χαράλαμπος Γιαννιάς