Αρχαίο κείμενο
Όψη Α (κύρια) (Agora I 3972)
| c | νε[ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ 33 ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ] |
| ελι[ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ 32 ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ] | |
| αρχ[ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ 32 ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ] | |
| ΝΛ̣[ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ 33 ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ] | |
| lacuna | |
| a 5 | [ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ 18 ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ]ε π̣ρ̣ὸς ℎὲν ἂν φα[ίνει ἒ] (ΕΜ 6577) |
| [γράφεται, ἐσ]αγέτο. ἐὰν δὲ ἐσάγει ἐνεχ[ ․ ․ 5 ․ ․ ] | |
| [ ․ ․ ․ 7 ․ ․ ․ ] ℎο φένας ἒ ℎο γραφσάμενος. πο[ ․ ․ 5 ․ ․ ] | |
| [ ․ ․ 6 ․ ․ ․ ]ν αὐτοῖς παρασχόντον ℎοι ἀπ[οικιστ]- | |
| [αὶ καλλ]ιερε͂σαι ℎυπὲρ τε͂ς ἀποικίας, [ℎοπόσα] | |
| 10 | [ἂν αὐτο]ῖς δοκε͂ι. γεονόμος δὲ ℎελέσθ[αι δέκα] |
| [ἄνδρας], ἕνα ἐχ φυλε͂ς· ℎοῦτοι δὲ νεμάντ[ον τὲν] | |
| [γε͂ν. Δεμ]οκλείδεν δὲ καταστε͂σαι τὲν ἀ[ποικί]- | |
| [αν αὐτο]κράτορα, καθότι ἂν δύνεται ἄ[ριστα. τ]- | |
| [ὰ δὲ τεμ]ένε τὰ ἐχσειρεμένα ἐᾶν καθά[περ ἐστ]- | |
| 15 | [ί, καὶ ἄλ]λα μὲ τεμενίζεν. βοῦν δὲ καὶ π̣[ανℎοπλ]- |
| [ίαν ἀπά]γεν ἐς Παναθέναια τὰ μεγάλ[α καὶ ἐς Δ]- | |
| [ιονύσι]α φαλλόν. ἐὰν δέ τις ἐπιστρα[τεύει ἐπ]- | |
| [ὶ τὲν γε͂]ν τὲν το͂ν ἀποίκον, βοεθε͂ν τὰ[ς πόλες ℎ]- | |
| [ος ὀχσύ]τατα κατὰ τὰς χσυγγραφὰς ℎα̣[ὶ ἐπὶ ․ ․ ] | |
| 20 | [ ․ ․ 6 ․ ․ ․ ]το γραμματεύοντος ἐγένον[το περὶ τ]- |
| [ο͂ν πόλε]ον το͂ν ἐπὶ Θράικες. γράφσαι δ[ὲ ταῦτα] | |
| [ἐν στέλ]ει καὶ καταθε͂ναι ἐμ πόλει· πα[ρασχόν]- | |
| [τον δὲ τ]ὲν στέλεν ℎοι ἄποικοι σφο͂ν α[ὐτο͂ν τέ]- | |
| [λεσιν. ἐ]ὰν δει τις ἐπιφσεφίζει παρὰ τὲ[ν στέλ]- | |
| 25 | [εν ἒ ῥρέ]τορ ἀγορεύει ἒ προσκαλε͂σθα[ι ἐγχερ]- |
| [ε͂ι ἀφαι]ρε͂σθαι ἒ λύεν τι το͂ν ℎεφσεφι[σμένον], | |
| [ἄτιμον] ἐ͂ναι αὐτὸν καὶ παῖδας τὸς ἐχς [ἐκένο] | |
| [καὶ τὰ χ]ρέματα δεμόσια ἐ͂ναι καὶ τε͂ς [θεο͂ τὸ ἐ]- | |
| [πιδέκα]τον, ἐὰμ μέ τι αὐτοὶ ℎοι ἄποικ[οι ․ ․ ․ ․ ] | |
| 30 | [ ․ ․ ․ ․ δέ]ονται ∶∶ ℎόσοι δ’ ἂν γράφσοντα[ι ἐποικ]- |
| [έσεν το͂]ν στρατιοτο͂ν, ἐπειδὰν ℎέκοσ[ι Ἀθένα]- | |
| [ζε, τριά]κοντα ἑμερο͂ν ἐμ Βρέαι ἐ͂ναι ἐπ̣[οικέσ]- | |
| [οντας. ἐ]χσάγεν δὲ τὲν ἀποικίαν τριάκ̣[οντα ἑ]- | |
| [μερο͂ν. Α]ἰσχίνεν δὲ ἀκολουθο͂ντα ἀπο[διδόνα]- | |
| 35 | [ι τὰ χρέ]ματα vacat |
| vacat 0.19 |
Όψη Β (δεξιά) (ΕΜ 6577α)
| b | [Φ]αντοκλε͂ς εἶπε· περὶ |
| [μ]ὲν τε͂ς ἐς Βρέαν ἀποι- | |
| [κ]ίας καθάπερ Δεμοκλ- | |
| [ε]ίδες εἶπε· Φαντοκλέ- | |
| 40 | [α] δὲ προσαγαγε͂ν τὲν Ἐ- |
| [ρ]εχθείδα πρυτανεία- | |
| [ν] πρὸς τὲν βολὲν ἐν τε͂- | |
| [ι] πρότει ℎέδραι· ἐς δὲ | |
| [Β]ρέαν ἐχ θετο͂ν καὶ ζε- | |
| 45 | [υ]γιτο͂ν ἰέναι τὸς ἀπο- |
| [ί]κος. | |
| vacat 0.46 |
. . . η αρχή στην οποία θα γίνει η καταγγελία να ασκήσει δίωξη. Αν ασκήσει δίωξη, . . . . να κατάσχει; όποιος φανερώσει την υπόθεση . . . . να παρέχουν σε αυτούς οι ἀπ[οικισταί] (επικεφαλής της αποικίας), προκειμένου, θυσιάζοντας όσα νομίζουν, να αποκτήσουν καλούς οιωνούς για την αποικία. Να εκλεγούν δέκα γεωνόμοι, ένας από κάθε φυλή. Αυτοί να διανείμουν τη γη. Να εγκαταστήσει ο Δημοκλείδης την αποικία με τον καλύτερο δυνατό τρόπο έχοντας πλήρη εξουσία. Οι ιερές γαίες (τεμένη) που έχουν εξαιρεθεί να παραμείνουν ως έχουν, και να μην αφιερωθούν άλλες. Να στέλνουν βόδι και πανοπλία στα Μεγάλα Παναθήναια και φαλλό στα Διονύσια. Αν κάποιος εκστρατεύσει ενάντια στην αποικία, να βοηθήσουν οι πόλεις όσο το δυνατόν γρηγορότερα σύμφωνα με τις συνθήκες που έγιναν επί γραμματέα . . . σχετικά με τις πόλεις της Θράκης. Να γραφούν αυτά σε στήλη και η στήλη να στηθεί στην πόλη. Να παρέχουν οι άποικοι τη στήλη με δικά τους έξοδα. Αν κάποιος θέσει σε ψηφοφορία ζήτημα αντίθετο προς τη στήλη ή ρήτορας αγορεύσει ή επιχειρήσει να προτείνει να αφαιρέσουν ή να καταργήσουν κάτι από όσα έχουν ψηφιστεί, να περιπέσει ο ίδιος και τα παιδιά του σε ατιμία, να δημευθεί η περιουσία του και να ανήκει στη θεά η δεκάτη, εκτός και αν οι ίδιοι οι άποικοι κάτι… αιτούνται. Όσοι από τους στρατιώτες εγγραφούν να εποικίσουν, πρέπει, αφού φτάσουν στην Αθήνα, να μεταβούν στην Βρέα ως έποικοι εντός τριάντα ημερών. Να σταλεί η αποικία εντός τριάντα ημερών. Ο Αισχίνης οφείλει να ακολουθήσει και να πληρώσει τα χρήματα.
Ο Φαντοκλής εισηγήθηκε· όσα αφορούν την αποικία στην Βρέα, (να γίνουν) σύμφωνα με αυτά που εισηγήθηκε ο Δημοκλείδης. Ωστόσο, να επιτρέψει η πρυτανεία της Ερεχθείδας φυλής στον Φαντοκλή να εμφανιστεί στη βουλή κατά την πρώτη συνεδρία της. Να μεταβούν στην Βρέα άποικοι από τους θήτες και τους ζευγίτες.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
Syll.3 67 (μόνο Β, Γ)· Meiggs – Lewis, GHI 49· Agora XVI 9-11 αρ. 7· IG I3 46· Σ. Ανεζίρη στο Λαγογιάννη-Γεωργακαράκου – Μπουραζέλης 2007: 81-83.
ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Wilhelm 1939: 11-17· Vartsos 1977· Malkin 1984: 43-48· Malkin 1987: 109-111· Παζαράς 1996· Hansen – Nielsen 2004: αρ. 624.
Τα δύο μεγαλύτερα κομμάτια (Β, Γ) της επιγραφής βρέθηκαν το 1847 και το 1833 αντίστοιχα κατά τις ανασκαφές του Ερεχθείου, όπου είχαν χρησιμοποιηθεί κατά τη βυζαντινή εποχή ως οικοδομικό υλικό, και φυλάσσονται στο Επιγραφικό Μουσείο (ΕΜ 6577, 6577α). Το τρίτο μικρό θραύσμα (c) βρέθηκε το 1936 στην αρχαία Αγορά (Agora I 3972).
Τα ψηφίσματα είναι κείμενα που διατυπώνονται και ψηφίζονται από τα συλλογικά πολιτειακά όργανα των ελληνικών πόλεων (βουλή/συνέδριο, εκκλησία του δήμου) μέσα από διαδικασίες οι οποίες ποικίλλουν στις διάφορες πόλεις. Τα ψηφίσματα των ελληνικών πόλεων ρυθμίζουν θέματα σχετικά με την εξωτερική και εσωτερική πολιτική, την οικονομία, τα δημόσια έργα, την οργάνωση γιορτών και αγώνων και γενικά ό,τι αφορά το δημόσιο βίο. Ψηφίσματα δεν εκδίδονται μόνο από ελληνικές πόλεις αλλά επίσης από Συμπολιτείες, Κοινά, Αμφικτυονίες, σωματεία.
Ένας μεγάλος αριθμός ψηφισμάτων αφορά χορήγηση προνομίων ή/και τιμών σε άτομα και ομάδες που έχουν επιδείξει ευεργετικές δραστηριότητες ή υποδειγματικές συμπεριφορές προς την πόλη ή όποιον οργανισμό εκδίδει το ψήφισμα.
Μεγάλη παραλληλεπίπεδη στήλη από πεντελικό μάρμαρο, από την οποία έχουν βρεθεί τρία θραύσματα (ΕΜ 6577 = ύψ. 0,73 μ., 0,345 μ., πάχ. 0,215 μ.· ΕΜ 6577α = ύψ. 0,72 μ., πλ. 0,355 μ., πάχ. 0,21 μ.· Agora Ι 3972 = ύψ. 0,062 μ., πλ. 0,056 μ., πάχ. 0,02 μ.).
Ανάμεσα στις πολυάριθμες περιπτώσεις ελληνικών εγκαταστάσεων σε Δύση και Ανατολή και πιο συγκεκριμένα στις αποστολές αποικιών και κληρουχιών από την Αθήνα κατά τον 5ο αι. π.Χ. έχουμε εδώ τη μοναδική επιγραφή που μας δίνει άμεσες λεπτομερείς πληροφορίες για τη διαδικασία ίδρυσης μιας αθηναϊκής εγκατάστασης εκτός Αττικής.
Το άνω τμήμα της στήλης δεν σώζεται. Στο σημείο που ξεκινά το κείμενο ρυθμίζονται ζητήματα που αφορούν εσωτερικά θέματα της αποικίας (στ. 1-15). Η συνέχεια του ψηφίσματος διευθετεί τις σχέσεις της αποικίας με τον έξω κόσμο και την άμυνά της (στ. 15-21). Όπως κάθε αθηναϊκό ψήφισμα που ρυθμίζει ζητήματα σημαντικά, το παρόν φροντίζει να εξασφαλίσει τη δημοσίευσή του (στ. 21-24), καθώς επίσης την τήρηση των διατάξεών του (στ. 24-30). Για όσους φέρουν προς ψήφιση κάτι αντίθετο ή προτείνουν την κατάργηση ορισμένων από τις διατάξεις του, προβλέπονται στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων (ατιμία) και δήμευση της περιουσίας.
Την επιτυχία της αποστολής και την αποφυγή διαρροών από όσους έχουν εκδηλώσει πρόθεση να συμμετάσχουν, επιδιώκουν και δύο τελευταίες διατάξεις του ψηφίσματος που αφορούν το χρόνο (στ. 30-34) και τη χρηματοδότηση της εγκατάστασης (34-35). Η αποστολή πρέπει να λάβει χώρα εντός τριάντα ημερών, προθεσμία που ισχύει και για τους στρατιώτες που θα δηλωθούν ως έποικοι μετρώντας, ωστόσο, από την ημέρα κατά την οποία θα φτάσουν στην Αθήνα διακόπτοντας προφανώς τη συμμετοχή τους σε εκστρατεία που βρίσκεται σε εξέλιξη. Τα χρήματα που προφανώς η μητρόπολη έχει προβλέψει για την αποικία και την αντιμετώπιση των πρώτων αναγκών θα καταβληθούν στους αποίκους μετά την άφιξή τους στην Βρέα από τον Αισχίνη που θα τους συνοδεύσει.
Στο κάτω μέρος της στήλης καταγράφεται συμπληρωματική εισήγηση του Φαντοκλή στην εκκλησία του δήμου (στ. 36), προκειμένου να του επιτραπεί πρόσβαση στην πρώτη συνεδρία επί πρυτανείας της Ερεχθηίδας φυλής (στ. 39-43). Η πρόταση που ο Φαντοκλής θα φέρει στη βουλή καταγράφεται περιληπτικά (στ. 43-46) και δίνει μια σαφή κοινωνική διάσταση στην ίδρυση της συγκεκριμένης εγκατάστασης καθώς υποδεικνύει να προέρχονται οι συμμετέχοντες από τις δύο κατώτερες αθηναϊκές τάξεις: τους θήτες και τους ζευγίτες.
Η τοποθεσία της Βρέας και η χρονολόγηση της επιγραφής έχουν προκαλέσει εκτενείς συζητήσεις. Όσον αφορά τη θέση της εγκατάστασης, οι απόψεις διίστανται ανάμεσα στην Βισαλτία της Θράκης και τη θέση Βεριά στην Χαλκιδική. Από τον λεξικογράφο Στέφανο Βυζάντιο παρουσιάζεται η Βρέα ως πόλις [Θράκης] (η γενική θεωρείται, ωστόσο, οβελιστέα), ενώ ο Πλούταρχος (Περικλῆς 11.5) απαριθμώντας τις κληρουχίες του Περικλή αναφέρει ότι έστειλε και χίλιους κληρούχους Βισάλταις συνοικήσοντας. Οι δύο πηγές σε συνδυασμό με το εδάφιο της επιγραφής μας (στ. 18-21), όπου η βοήθεια που θα προσφερθεί στην Βρέα προσδιορίζεται βάσει συνθηκών σχετικών με τις πόλεις της Θράκης (αναφορά που βέβαια δεν τοποθετεί την Βρέα απαραίτητα ανάμεσα σε αυτές τις πόλεις), αποτελούν τα βασικά επιχειρήματα των υποστηρικτών της πρώτης άποψης. Η άποψη της Χαλκιδικής στηρίζεται κατά κύριο λόγο στην –με πειστικά επιχειρήματα τεκμηριωμένη– διόρθωση του τοπωνύμιου Βέροια σε Βρέα σε χωρίο του Θουκυδίδη (1.61.4), όπως επίσης στον Θεόπομπο (FGrHist 115 F 145) που αναφέρει την Βρέα στο κεφάλαιο ΚΓ΄ των Φιλιππικών του, τα γεγονότα του οποίου φαίνεται να εκτυλίσσονται στην Χαλκιδική.
Η χρονολόγηση της επιγραφής στηρίζεται κατά κύριο λόγο στη μορφή του ρο που δεν απαντά μετά το 438/7 π.Χ. και στην πληροφορία που μας δίνει ο Ησύχιος ότι ο ποιητής Κρατίνος (δράση περίπου 450-420 π.Χ.) μνημονεύει την Βρέα. Η τοποθέτηση του ψηφίσματος περί το 445 π.Χ. (λιγότερους υποστηρικτές έχουν οι εναλλακτικές προτάσεις του 439/8 και 426/5 π.Χ.) επιτρέπει να υποθέσουμε ότι η εκστρατεία, την οποία προφανώς θα εγκατέλειπαν όσοι στρατιώτες θα εγγράφονταν να στελεχώσουν την αποικία, ήταν η ανάκτηση της Εύβοιας το 446 π.Χ. Η επιγραφή τεκμηριώνει επομένως ένα μέρος της σύνθετης επεκτατικής πολιτικής της Αθήνας στην περιοχή της Μακεδονίας και της Θράκης στο χρόνια του Περικλή και έως την έκρηξη του Πελοποννησιακού πολέμου.
Σοφία Ανεζίρη