| μπροστινή πλευρά (recto) | |
| [Μέλας . . . . .] Σαραπίωνι καὶ Σιλβανῷ | |
| [. . . . . . χ]αίρειν. Ἀπέστειλα ὑμῖν | |
| [διὰ τοῦ ν]εκροτάφου τὸ σῶμα τοῦ | |
| [ἀδελφοῦ] Φιβίωνος καὶ ἐπλήρωσα | |
| 5 | [αὐ]τὸν [το]ὺς μισθοὺς τῆς παρακομι- |
| δῆς τοῦ σώματος ὄντας ἐν δραχμαῖς | |
| τριακοσίαις τεσσαράκοντα παλαιοῦ | |
| νομίσματος καὶ θαυμάζω πάνυ | |
| [ὅτι] ἀλόγως ἀπέστητε μὴ ἄραντες | |
| 10 | [τὸ σ]ῶμα τοῦ ἀδελφοῦ ὑμῶν, ἀλλὰ |
| σ[υ]νλέξαντες ὅσα εἶχεν καὶ οὕτως | |
| ἀπέστητε, καὶ ἐκ τούτου ἔμαθον | |
| ὅτι οὐ χάριν τοῦ νεκροῦ ἀνήλθατε, | |
| ἀλλὰ χάριν τῶν σκευῶν αὐτοῦ. | |
| 15 | Φροντίσατε οὖ̣ν τὰ ἀναλωθέντα ἑτοι- |
| μάσαι. Ἔστι δὲ τὰ ἀναλώματα· | |
| τιμ(ῆς) φαρμάκου παλ(αιαὶ) (δραχμαὶ) ξ, | |
| τιμ(ῆς) οἴνου τῇ πρώτῃ | |
| ἡμέρᾳ χο(ῶ)ν β παλ(αιαὶ) (δραχμαὶ) λβ, | |
| 20 | [ὑπ(ὲρ)] δαπάνης ἐν ψω- |
| μίοις καὶ προσφαγίοις (δραχμαὶ) ις, | |
| [τ]ῷ νεκροτάφῳ εἰς τὸ ὄρος | |
| με[τ]ὰ τὸν γεγραμμένον | |
| μισθὸν χο(ῦν) ἕνα (δραχμαὶ) κ, | |
| 25 | ἐλαίου χό(ας) β (δραχμαὶ) ιβ, |
| κρ[ι]θῆς (ἀρτάβην) α (δραχμαὶ) κ, | |
| τιμ(ῆς) σινδόνος (δραχμαὶ) κ | |
| καὶ μισθοῦ ὡς πρόκ(ειται) (δραχμαὶ) τμ | |
| (γίνονται) ἐπὶ τοῦ? λ?[όγο]υ τῆς | |
| 30 | ὅλης δα[πά]νης παλαιοῦ |
| νομίσματος δραχμαὶ | |
| πεντακόσιαι εἴκοσι, | |
| γί(νονται) (δραχμαὶ) φκ. | |
| [Π]ᾶν οὖν ποιήσετε ὑπηρετῆσαι τὸν | |
| 35 | μέλλοντα ἐνεγκ[εῖ]ν τὸ σῶμα |
| ἐν ψωμίοις καὶ [οἰ]ν̣αρίῳ καὶ ἐλαίῳ | |
| καὶ ὅσα δυνατὸν ὑ[μῖ]ν ἐστιν, ἵνα μαρ- | |
| τυρήσῃ μοι. μη[δ]ὲν δὲ δράσητε | |
| κάθετα στο κείμενο | |
| [- -]ων [. . . . . . .]μένων ἐν ἀργυρί[ῳ] διὰ τὸ ἐμὲ μ̣ ̣ ̣[ ̣ ̣ ̣ ̣]ε̣ν̣ [..] | |
| 40 | [- -]εδ[. . . . . . . .]π̣[. . . .]και[. . .]τα[. . . . . . . . . .] ̣[ ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ ̣] ̣ ̣ ̣ Παχὼ̣ν̣ κ̣η̣ |
| [- -] π̣ι̣ [. . . . . . .] ὑμᾶς ε[. . . . . .] Ἐρρῶσθ[αι ὑμᾶς εὔχομαι]. | |
| πίσω πλευρά (verso) | |
| [Σαρ]απ̣ί̣[ωνι] καὶ | |
| [Σι]λβανῷ ἀδελφοῖς | |
| Φιβίωνος | |
| ☓ Μέλ̣α̣ς (δεκάδαρχος) | |
(μπροστινή πλευρά) Μέλας προς Σαραπίωνα και Σιλβανό, χαίρετε. Σας έστειλα μέσω του νεκροθάφτη τη σορό του αδελφού σας, του Φιβίωνα, και πλήρωσα (στ. 5) σε αυτόν το κόστος της μεταφοράς της σορού, που ήταν τριακόσιες σαράντα δραχμές σε παλαιό νόμισμα. Εκπλήσσομαι πολύ που φύγατε άνευ λόγου χωρίς να πάρετε (στ. 10) τη σορό του αδελφού σας, αν και μαζέψατε τα πράγματά του και έτσι αποχωρήσατε. Από το γεγονός αυτό συμπέρανα ότι δεν ήλθατε για το νεκρό αλλά για τα υπάρχοντά του. (στ. 15) Να φροντίσετε λοιπόν να ετοιμάσετε την αποπληρωμή των εξόδων. Και αυτά είναι τα εξής: εξήντα δραχμές παλαιού τύπου για τα χημικά, τριάντα δύο δραχμές παλαιού τύπου για δύο χόες κρασί την πρώτη ημέρα, (στ. 20) δεκαέξι δραχμές έξοδα για ψωμί και φαγητό, στο νεκροθάφτη για τη διαδρομή στην έρημο μαζί με το μισθό που συμφωνήθηκε γραπτά είκοσι δραχμές για ένα χουν, (στ. 25) δώδεκα δραχμές για δύο χόες λάδι, είκοσι δραχμές για μια αρτάβη κριθάρι, είκοσι δραχμές για το κόστος του σαβάνου και για το μισθό του, όπως προαναφέρθηκε, 340 δραχμές. (στ. 30) Ο συνολικός λογαριασμός των εξόδων είναι πεντακόσιες είκοσι δραχμές σε νόμισμα παλαιού τύπου = 520 δραχμαί. Να κάνετε ό,τι μπορείτε για να περιποιηθείτε (στ. 35) αυτόν που θα σας φέρει τη σορό, με φαγητό και λίγο κρασί και λάδι και ό,τι σας είναι δυνατόν, ώστε να μου δώσει αναφορά. Μην κάνετε όμως τίποτε… (πίσω πλευρά) Προς Σαραπίωνα και Σιλβανό, αδελφούς του Φιβίωνα, Μέλας, δεκάδαρχος.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
P.Grenf. ΙΙ 77· P.Lond. ΙΙΙ 717 descr.· Chrest.Wilck. 498· Sel.Pap. I 157· Μ. Μαλούτα στο Ανθολόγιο 270-275: Π5.
ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Steen 1938· Rathbone 1997: 232· Rathbone 2009.
Καθώς το τέλος του κειμένου έχει υποστεί σημαντική φθορά, διακρίνεται η ημερομηνία, που είναι η 28η του αιγυπτιακού μήνα Παχών, δηλαδή η 23η Μαΐου, αλλά όχι η χρονολογία (στ. 40-41). Αρχικά ο πάπυρος είχε χρονολογηθεί με παλαιογραφικά κριτήρια στο τέλος του 3ου ή στις αρχές του 4ου αι. μ.Χ. Το περιεχόμενο του κειμένου, όμως, βοηθά στην ακριβέστερη χρονολόγησή του: η αναφορά σε δραχμὰς παλαιοῦ νομίσματος (στ. 6-8), καθώς και το ύψος των τιμών τοποθετούν τον πάπυρο στην περίοδο 267-274 μ.Χ. (Drexhage 1987· Rathbone 1996: 336· Rathbone 1997: 232· πρβλ. BL IV σ. 35).
Ο πάπυρος βρέθηκε στη Μεγάλη Όαση της Αιγύπτου και τώρα φυλάσσεται στη Βρετανική Βιβλιοθήκη, στο Λονδίνο.
Επαγγελματική επιστολή.
Οι επιστολές που σώζονται στους παπύρους μπορούν να διακριθούν σε ιδιωτικές επιστολές μεταξύ συγγενών και φίλων για θέματα προσωπικά ή οικογενειακά, επαγγελματικές επιστολές (Geschäftsbriefe) που απευθύνουν δημόσιοι αξιωματούχοι σε ιδιώτες ή αντίστροφα, προκειμένου να ρυθμιστούν φορολογικά ή άλλα θέματα και τέλος, επίσημες επιστολές που αποτελούν μέρος της υπηρεσιακής αλληλογραφίας μεταξύ των αξιωματούχων.
Πάπυρος. Το σωζόμενο τμήμα έχει ύψος 23,5 εκ. και πλάτος 10,8 εκ.
Το κείμενο ξεκινά πολύ ψηλά στον πάπυρο και το περιθώριο στο επάνω μέρος είναι πολύ μικρό. Περιθώριο έχει αφήσει ο γραφέας και αριστερά, ενώ δεξιά το κυρίως κείμενο (όχι όμως και ο κατάλογος των εξόδων) φτάνει ως την άκρη του παπύρου. Πιθανόν ο γραφέας σκόπευε να αφήσει κάποιο περιθώριο και στο κάτω μέρος του παπύρου, αλλά τελικά χρειάσθηκε να γράψει περισσότερα από όσα είχε αρχικά υπολογίσει και έτσι αναγκάσθηκε να γυρίσει τον πάπυρο κάθετα και να γράψει τις τελευταίες τρεις σειρές στο αριστερό περιθώριο.
Στο πίσω μέρος του παπύρου είναι γραμμένα τα ονόματα των παραληπτών και το όνομα και το αξίωμα του αποστολέα. Ανάμεσα σε αυτά διακρίνεται ένα Χ, το σημείο όπου θα έμπαινε η σφραγίδα του γράμματος, αφού αυτό θα είχε τυλιχτεί και διπλωθεί. Η δεξιά πλευρά του παπύρου έχει διατηρηθεί σε πολύ καλή κατάσταση σε όλο της το ύψος. Φθορές παρατηρούνται ιδιαίτερα στην αριστερή πλευρά του παπύρου.
Το κείμενο έχει την κλασική μορφή επιστολής –πρόκειται για επαγγελματική επιστολή (Geschäftsbrief)– της εποχής του. Όπως είναι αναμενόμενο, στις πρώτες γραμμές αναφέρονται τα ονόματα του αποστολέα σε ονομαστική και του παραλήπτη σε δοτική (στ. 1-2). Μετά τα ονόματα βρίσκεται ο χαιρετισμός, ο οποίος στην προκείμενη περίπτωση τελείωνε με το χαίρειν (στ. 2). Στη συνέχεια ο αποστολέας περνά στο κύριο μέρος της επιστολής (στ. 3-39) που, ως συνήθως, καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος του παπύρου, αφήνοντας στο τέλος χώρο για την ημερομηνία και πρόσθετους χαιρετισμούς (στ. 40-41).
Ο δεκάδαρχος Μέλας αναλαμβάνει να στείλει τη σορό του Φιβίωνα στους αδελφούς του, οι οποίοι, απ’ ότι φαίνεται, αμέλησαν να την πάρουν μαζί τους. Συγχρόνως τους στέλνει αυτήν την επιστολή, με την οποία στηλιτεύει την αμέλειά τους (στ. 2-14), απαιτεί την επιστροφή των χρημάτων που κατέβαλε ο ίδιος (στ. 15-16) καταγράφοντας αναλυτικά τα έξοδά του (στ. 16-33) και ζητά τη σωστή υποδοχή και περιποίηση του απεσταλμένου του δεκαδάρχου που θα παραδώσει τη σορό (στ. 34-38).
Αποστολέας της επιστολής είναι κάποιος Μέλας, ο οποίος στην πίσω πλευρά του παπύρου, αλλά ίσως και στην αρχή του κειμένου, αμέσως μετά το όνομά του, δηλώνει ότι είναι δεκαδάρχης (δεν είναι ξεκάθαρο αν αυτή την ύστερη εποχή το ουσιαστικό ήταν πρωτόκλιτο ή δευτερόκλιτο, δηλαδή δεκαδάρχης ή δεκάδαρχος, βλ. Melaerts 1994: 101-103). To αξίωμα αυτό είχε συνήθως στρατιωτικές ή αστυνομικές αρμοδιότητες, και στο πλαίσιο αυτό ενίοτε επεκτεινόταν και σε οικονομικά ζητήματα (Melaerts 1994: 105-112· για το αξίωμα αυτό, πρβλ. Π1: Σχόλια).
Οι παραλήπτες είναι δύο αδέλφια, για τους οποίους τίποτε άλλο δεν είναι γνωστό, εκτός από το γεγονός ότι ο τρίτος αδελφός τους ο Φιβίων είχε πρόσφατα πεθάνει.
Ο Μέλας τους γράφει ότι τους έστειλε τη σορό του αδελφού τους, καθώς οι ίδιοι δεν την είχαν πάρει μαζί τους, όταν ήλθαν να πάρουν τα πράγματά του. Αντίστοιχοι διακανονισμοί για μεταφορές σορών σώζονται και σε άλλους παπύρους (π.χ. P.Grenf. II 73∙ P.Petaus 28∙ P.Princ. III 166). Ο κατάλογος εξόδων που περιλαμβάνεται στον πάπυρο φανερώνει ότι η σορός του αδελφού είχε ταριχευθεί. Η συνήθεια αυτή ήταν αιγυπτιακή, αλλά πολλοί Έλληνες της Αιγύπτου την υιοθέτησαν και συνέχιζαν να ταριχεύουν τους νεκρούς τους σε μούμιες σε όλη τη ρωμαϊκή περίοδο ως και τον 7ο αι. μ.Χ. Η διαδικασία απαιτούσε την αφαίρεση των εντοσθίων του νεκρού, εμβύθιση σε χημικό μείγμα, ξέπλυμα και τύλιξη με αρκετές στρώσεις υφάσματος. Στις πηγές αναφέρεται επίσης η χρήση ουσιών, όπως η πίσσα και το μέλι, όμως η ακριβής πρακτική παραμένει άγνωστη. Ανάλογα με την οικονομική ευχέρεια του θανόντος το πτώμα στολιζόταν με χρυσάφι στο πρόσωπο και σε άλλα μέρη του σώματος. Αποτέλεσμα αυτής της πρακτικής είναι και τα νεκρικά πορτραίτα, τα πιο γνωστά από τα οποία προέρχονται από το Φαγιούμ (Hornung 1983· Doxiadis 1995· Dunand – Lichenberg 2006. Για την εξέλιξη των ταφικών πρακτικών στη ρωμαϊκή Αίγυπτο βλ. Dunand 1986).
Ο κατάλογος των εξόδων περιλαμβάνει τα χρήματα για την ταρίχευση της σορού, τα έξοδα αποστολής καθώς και το μισθό και το σιτηρέσιο του νεκροθάφτη τόσο για την ταρίχευση (στ. 18-21) καθώς και για τη συνοδεία της σορού (στ. 24-26).
Η αναφορά σε νομίσματα ‘παλαιού τύπου’ υποδεικνύει ότι το κείμενο αυτό γράφτηκε αμέσως ή λίγο μετά από κάποια οικονομική μεταρρύθμιση. Όπως προαναφέρθηκε, τα παλαιογραφικά χαρακτηριστικά του παπύρου τον τοποθετούν στο τέλος του 3ου ή τις αρχές του 4ου αι. μ.Χ. Συνεπώς, η εν λόγω μεταρρύθμιση πρέπει να είναι είτε αυτή του Αυρηλιανού, η οποία έλαβε χώρα το 274 μ.Χ., είτε η γνωστή μεταρρύθμιση του Διοκλητιανού, η οποία ξεκίνησε το 293/4 μ.Χ., ανέτρεψε την προηγούμενη και κράτησε μια δεκαετία (για τις μεταβολές στη σύσταση των νομισμάτων βλ. Aubert 2003: 248-249∙ Haklai-Rotenberg 2011). Οι μεταρρυθμίσεις αυτές ήταν αποτέλεσμα της διαρκούς υποτίμησης του δηναρίου, η οποία ήδη από το τέλος του 2ου αι. μ.Χ. είχε αρχίσει να προκαλεί σταδιακή αύξηση του πληθωρισμού (βλ. Jones 1974: 187-227∙ Duncan-Jones 1994: 25-28, 219-223).
Μυρτώ Μαλούτα