| [ἔδοχσεν τε͂ι βολε͂ι καὶ το͂ι δέμοι. – – – – – ἐπρυτάνευε· – – – – -] | |
| [. . .] ἐπεστάτε· Λ[. . .]Γ[- – ἐγραμμάτευε· – – – – – εἶπε· Ἐρ]- | |
| [υθραί]ος ἀπάγ̣εν̣ σ[ῖ]το[ν ἐς] Παναθέναια τὰ με̣γ̣άλ̣α̣ ἄ̣[χσιον μὲ ὀλέ]- | |
| [ζον]ος ἒ τριο͂ν μνο͂ν καὶ νέ̣με̣[ν] Ἐρυθραίον [τ]ο[ῖ]ς παρο͂σιΙ[. . 4 . .] | |
| 5 | [. . τ]ὸ{ι}ς ℎιερ̣οπο[ι]ὸς ΑΠΗΔΙΝΟΝΜΙΘΑΝΟΙ· ἐ̣ὰν δὲ̣ ἀπ̣άγ. . .[. . 4 . .] |
| [. . .]ν ἀχσια[.] ἒ ΤΙΠΟΣΜΝΕΟΚΑΙΑΤΑΣΕ . . ΕΝΗΑΠΡΙΣΘΑΙΒΙ[- – c.4 – -] | |
| [. . .]ΣΗΒΛΚΕΑΤΜΟΝΗΟ.ΟΥΧΙΟΨΟΝΟΣΣΤΙΝΑΧΑΝΡΛΧ[- – – c.9 – – -] | |
| [. . .]ΡΕΟΝΟΣ.ΟΑΣ[. . . .]λον το͂ι̣ β̣ολομένοι Ἐρυθραίον· ἀπ[ὸ το͂ν] | |
| [κ]υάμον βολὲν̣ ἐ̣͂ναι̣ εἴ̣κοσ̣ι καὶ ℎ̣εκατὸν ἄνδ̣ρας· τὸν δὲ κ̣[υαμ]- | |
| 10 | [ε]υθ̣έντ̣α ΘΕ . ΘΕ . Θ̣Ν . ἐν τ̣ε͂ι [β]ολε͂ι καὶ ΕΝΟΣΕΟΟΝ ἐ͂ναι βολε[ύε]- |
| [ν μ]ὲ̣ ὄλεζ̣ον ἒ τρι̣άκοντα ἔ̣τ̣ε̣ γεγονότα· δίοχσιν δ’ ἐ͂ναι [το͂ μὲ δ]- | |
| οκ̣ι̣μ̣α̣σ̣θ̣έν[τ]ος· βολεύεν δὲ μὲ ἐντὸ̣ς τεττάρον ἐ{ι}το͂ν [δίς. ἀπο]- | |
| κυαμεῦσα[ι δ]ὲ καὶ καταστ̣ε͂σαι τ̣ὲ̣ν μὲν νῦ̣ν̣ βολὲν τ̣ός τ̣’ [ἐπισκ]- | |
| ό̣π̣ος καὶ [τὸν] φ̣ρ[ό]ρ̣αρχον, τὸ δὲ λοιπὸν τὲν̣ βολὲν καὶ τὸν [φρόρ]- | |
| 15 | αρχον, μὲ̣ ὄλεζ̣ον ἒ τ̣ρ̣ιάκ̣οντα ἑ̣μέ̣ρας π̣ρ̣[ὶ]ν ἐ̣χσιέναι [τὲν βολ]- |
| έν· ὀμνύναι [δὲ Δ]ία κα[ὶ] Ἀπόλλο καὶ Δέμε[τρα] ἐ̣παρομ̣έ̣νο[ς ἐχσό]- | |
| λ̣ειαν ἐφ̣[ιορκο͂ντι τε κ]αὶ παι[σ]ὶν· ἐχσό[ρ]κ̣[ο͂]ν δὲ τ̣ὸν φ̣ρ̣ό[ραρ]- | |
| [χο]ν κατ̣ὰ [ℎ]ιερ̣õν [τελ]εί{σ}ον (?)· τ̣ὲ̣ν δὲ βολὲν μ̣ὲ̣ ὄλ[ε]ζον κ̣ατα[καί]- | |
| [εν ἒ β]õν τὰ ℎ̣ι̣ε̣ρ̣ε͂α̣ (?), ἐ̣ὰ̣ν δὲ μέ, ἐ͂ναι ζ̣εμιο͂σαι [. .]ΛΕ[.]ΣΑΝΑΤ[- – c.4 – -] | |
| 20 | ΟΑΝΕΟΔΕΜΟΕΟΝΝΣΟΕ τ̣ὸν δε͂μον κατακαίεν μὲ ὄλεζ̣ον [- – – c.6 – – -]· |
| ὀμν[ύ]να[ι δ]ὲ̣ [τά]δε [τὲν] β̣ολέν· β̣ολεύσο ℎος ἂν [δύ]νομ̣α̣ι̣ ἄρ̣ι̣στ[α κ]- | |
| [αὶ] δι̣κα[ιότα]τα (?) Ἐρυθραίον το͂ι πλέθει καὶ Ἀθεναίον καὶ το͂ν [χσυ]- | |
| νμά[χ]ον· [κ]αὶ οὐκ [ἀποσ]τέσομαι Ἀθεναίον το͂ π[λ]έθος οὐδὲ [το͂ν] | |
| χσυνμάχον το͂ν Ἀθεναίον οὔτ’ αὐτὸς ἐγὸ οὔτ’ ἄλ̣λ̣οι π̣ε[ί]σομ̣[αι] | |
| 25 | ἀφ̣ι̣σ̣[τα]μέ̣νο̣[ι] οὔτ’ αὐτὸς ἐγὸ οὔτ’ ἄλλον [π]εί[σο οὐδὲ ℎένα· οὐδὲ] |
| το͂ν φ̣[υγά]δ̣ον [κατ]αδέχσομαι οὐδ[ὲ] ℎένα οὔτ’ ἄ̣λ̣[λ]ον̣ κατ̣α̣δ̣[έχεσθ]- | |
| [α]ι πείσο[μ]α[ι το͂ν ἐς] Μέδος φ̣ευ̣γ̣ό[ντο]ν ἄνευ τε̣͂[ς] β̣ολ̣ε̣͂ς̣ τ̣[ε͂ς Ἀθε]- | |
| ναίον καὶ το͂ δέ̣μο· [ο]ὐδὲ το͂ν μενόντον ἐχσελο͂ [ἄ]νε̣υ̣ τε̣͂ς β̣ο̣[λε͂ς] | |
| τ̣ε͂ς Ἀθεναίον καὶ τ̣[ο͂] δ̣έμο. ἐὰν δέ τι̣ς ἀποκτέ̣νει̣ [. . . . Ἐρυθρα]- | |
| 30 | ῖ̣ος ℎέτερον Ἐρυ̣θ̣ρ̣[αῖ]ον (?), τεθ[ν]άτο ἐὰν [γν]οσθε͂ι· ἐ̣[ὰ]ν δ[. . . 6 . . .] |
| [.] γ̣ν̣οσθε͂ι̣, φ̣ευγέτο ℎ̣άπ̣ασα̣ν̣ τὲν̣ Ἀθεναίον χσυνμαχίδ̣[α καὶ τ]- | |
| ὰ χρέματα δεμόσ[ια ἔσ]τ̣ο Ἐρυθραίον. ἐὰν δέ̣ τ̣ις [.]ΒΟ[. . . . 8 . . . .] | |
| ΟΣ[. .] τὸς τυράννος τεχ̣νά[ζει] ἐ̣ς Ἐρυθρὰ{ι}ς̣ (?) καὶ [αὐτ]ὸς [- – – c.6 – – -] | |
| ΧΑΠΙ τεθνάτο [κ]α̣[ὶ] παῖδες̣ ℎ̣οι ἐχς ἐκ̣ένο̣ ΕΓ.ΝΕΟ[. . . . . 10 . . . . .] | |
| 35 | ΕΙΟΘΕΜΙΛΕΘ[.]ΕΧΟΣ[- – c.5 – -] πα̣ῖδες [ℎ]οι ἐχς [ἐ]κέν[ο – – – – c.10 – – – -] |
| Ἐρυθραίο[.] ΚΑΙ[. . .]Ν Ἀθεναίον ΑΠΟΣΑΝΟΝ, τὰ δὲ χρέ̣ματα [αὐ]το͂ Τ? | |
| Ακολουθούν δέκα στίχοι που δεν παράγουν νόημα, μεταξύ αυτών: | |
| 42 | [. . . 6 . . .]ΝΑΜΕΝΕΙ[.]ΤΟΜ[.]ΟΡ[.]ΟΝ τ̣οχσό̣τ̣ας ΔΕΚΑΤΑ[.]ΟΙ[.]ΟΟΣΕΝ |
| 45 | [. . 4 . .]βολε[. . . .]ΚΑΝΑ[- 1-2]ΟΑΣΙΕΡΑ ἐκ̣ τε̣͂ς φυλε͂ς ℎεκάστες Χ[- 3-4 -] |
Απόφαση της βουλής και του δήμου. Η — φυλή επρυτάνευε· ο — ήταν επιστάτης· ο — ήταν γραμματέας. Ο — εισηγήθηκε. Οι Ερυθραίοι να αποστέλλουν σίτο στα Μεγάλα Παναθήναια, αξίας όχι μικρότερης από τρεις μνες, και να το διανέμουν σε όσους Ερυθραίους είναι παρόντες … οι ιεροποιοί … εάν αποστείλουν … (στ. 5)
…
…
οποιοσδήποτε Ερυθραίος επιθυμεί. Να αναδειχθεί με κλήρο βουλή αποτελούμενη από εκατόν είκοσι άνδρες· ο αναδειχθείς … στη βουλή και … να είναι δυνατόν να διατελέσει βουλευτής (στ. 10) μετά τη συμπλήρωση του τριακοστού έτους της ηλικίας του. Να κινηθεί δίωξη εναντίον οποιουδήποτε δεν πέρασε από τη διαδικασία της δοκιμασίας. Να μην επιτρέπεται η ανάληψη του αξιώματος του βουλευτή για δεύτερη φορά εντός τεσσάρων ετών. Να αναδείξουν με κλήρο και να εγκαταστήσουν τη βουλή στο παρόν οι επίσκοποι και ο φρούραρχος, και στο εξής (να το κάνουν) η βουλή και ο φρούραρχος, σε διάστημα όχι μικρότερο από τριάντα ημέρες πριν ολοκληρωθεί η θητεία της βουλής. (στ. 15) Να ορκιστούν στον Δία και τον Απόλλωνα και τη Δήμητρα, επικαλούμενοι την ολοκληρωτική καταστροφή του επιόρκου και των παιδιών του· ο φρούραρχος να φροντίσει να δοθεί ο όρκος πάνω από ενήλικα θυσιαστήρια θύματα (;)· η βουλή να θυσιάσει όχι λιγότερο από μία αγελάδα (;), διαφορετικά να είναι δυνατόν να υπάρξει τιμωρία … ο δήμος να θυσιάσει όχι λιγότερο … (στ. 20)
Η βουλή να ορκιστεί τα εξής: «Θα εκτελέσω τα καθήκοντά μου ως βουλευτής όσο πιο καλά και δίκαια μπορώ για το συμφέρον του πλήθους των Ερυθραίων και των Αθηναίων και των συμμάχων· και δεν θα αποστατήσω από το πλήθος των Αθηναίων ούτε των συμμάχων των Αθηναίων εγώ ο ίδιος, ούτε θα παρασυρθώ από άλλον που αποστατεί εγώ ο ίδιος, ούτε άλλον θα παρασύρω κανέναν· ούτε (στ. 25) θα δεχθώ πίσω κανέναν από τους εξορίστους, ούτε θα παρασυρθώ να δεχθώ πίσω άλλον από εκείνους που έχουν βρει καταφύγιο στους Μήδους, χωρίς τη συγκατάθεση της βουλής και του δήμου των Αθηναίων· ούτε θα εξορίσω κανέναν από εκείνους που παραμένουν, χωρίς τη συγκατάθεση της βουλής και του δήμου των Αθηναίων». Εάν κάποιος Ερυθραίος (;) σκοτώσει άλλον Ερυθραίο, να θανατωθεί εάν καταδικαστεί· εάν … (στ. 30) καταδικαστεί, να εξοριστεί από ολόκληρη τη συμμαχία των Αθηναίων, και η περιουσία του να καταστεί δημόσια περιουσία των Ερυθραίων. Εάν κάποιος μηχανορραφεί … τους τυράννους στις Ερυθρές, και ο ίδιος … να θανατωθεί και οι γιοι του … οι γιοι του … (στ. 35) των Ερυθραίων και (;) … των Αθηναίων … η περιουσία του … (στ. 36)
Παρεμβάλλονται πέντε στίχοι χωρίς νόημα
… τοξότες … (στ. 42)
Παρεμβάλλονται δύο στίχοι χωρίς νόημα
… από κάθε φυλή … (στ. 45)
Η μεταγραφή του κειμένου βασίστηκε κυρίως στην αποκατάσταση και στις προτάσεις συμπλήρωσης της Γ. Μαλούχου.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
CIG I Add. 73b· IG I 9· Syll.3 41· IG I2 10· Highby 1936· Tod, GHI 29· ATL II D10· Staatsverträge II 134· Meiggs – Lewis, GHI 40· I.Erythrai Klazomenai 4· IG I3 14· Malouchou 2014· Osborne – Rhodes, GHI 121.
ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Kolbe 1938: 254-255· Meiggs 1943: 23-25, 33-34· Meritt 1945: 82-83· Meritt 1946: 246-249· SEG 10.11· ATL III: 252-257· Jameson 1972: 477-478· Fornara 1983: αρ. 71· Mattingly 1984: 344-346· Mattingly 1996: 54 υποσημ. 5, 104 με υποσημ. 69, 169-170, 178, 367 υποσημ. 23, 371-372, 388 υποσημ. 7· Meiggs 1999: 45, 112-115, 117-118, 212-214, 292-293, 421-422, 579-580· Brun 2005: 30-32· Rhodes 2008: 501, 504, 506· Moroo 2014· Rhodes 2014: 41-45· SEG 64.30· Attic Inscriptions Online 296 (https://www.atticinscriptions.com/inscription/IGI3/14).
Η χρονολόγηση του ψηφίσματος είναι ιδιαιτέρως προβληματική. Η σύγχρονη έρευνα έχει διατυπώσει ποικίλες απόψεις, οι οποίες βασίζονται σε κριτήρια παλαιογραφικά, στη φρασεολογία και το περιεχόμενο του ψηφίσματος, όπως και στους ‘καταλόγους του αθηναϊκού φόρου’, από τους οποίους οι Ερυθρές απουσιάζουν κατά τα έτη 454/3 και 453/2 (IG I3 259 και 260), αλλά επανεμφανίζονται το έτος 450/49 (IG I3 263, col. II, στ. 13-17, και col. V, στ. 13). Η πλειοψηφία των ερευνητών χρονολογεί το ψήφισμα στο διάστημα 454-450, αν και εντοπίζονται αρκετές διαφοροποιήσεις μεταξύ τους (Kolbe 1938: 254-255· ATL II: 57· ATL III: 254· Mattingly 1996: 169, 367 υποσημ. 23· Meiggs 1999: 117-118, 421-422, 579-580· Osborne – Rhodes, GHI 121· Attic Inscriptions Online 296). Πρόσφατα προτάθηκε η χρονολόγησή του στο έτος 435/4 (Moroo 2014: 97-98, 102-112).
Στήλη λευκού μαρμάρου στην οποία αναγράφονταν οι ρυθμίσεις της Αθήνας για τις Ερυθρές. Η ενεπίγραφη επιφάνειά της αποτυπώθηκε από τον L.F.S. Fauvel το 1788 ή 1789 στην Ακρόπολη, στην περιοχή του Ερεχθείου· η στήλη είχε υποστεί εκτεταμένες φθορές. Μετά την αυτοψία του Fauvel δεν υπάρχει καμία πληροφορία σχετικά με την επιγραφή, η οποία παραμένει χαμένη έως σήμερα.
Το κείμενο είχε αναγραφεί πιθανώς στοιχηδόν, με 47 γράμματα ανά στίχο.
Το ψήφισμα για τις Ερυθρές αποτελεί μια από τις σημαντικότερες μαρτυρίες για τον προσδιορισμό των σχέσεων της Αθήνας με τους συμμάχους της και ως εκ τούτου για την ανασύνθεση της ιστορίας της αθηναϊκής ηγεμονίας. Οι Ερυθρές ήταν πόλη της Ιωνίας, στη δυτική ακτή της Μικράς Ασίας, απέναντι από τη Χίο. Δεν γνωρίζουμε σε ποια δεκαετία προσχώρησε στη συμμαχία της Δήλου. Αντίθετα, σε ό,τι αφορά την αποστασία της από αυτήν, πιθανολογούμε ότι έλαβε χώρα περί το 454 π.Χ., μετά την ήττα των αθηναϊκών δυνάμεων που είχαν σταλεί στην Αίγυπτο (Θουκ. 1.109-110). Η εξέλιξη αυτή γέννησε την ελπίδα στη φιλοπερσική μερίδα των Ερυθρών για αλλαγή προστάτη και στενότερη συνεργασία με τους Πέρσες, με αποτέλεσμα να επικρατήσει προσωρινά ένα φιλοπερσικό κίνημα στην πόλη. Στη συνέχεια, οι Ερυθρές επανήλθαν στη συμμαχία. Η χρονολόγηση, όμως, της επαναφοράς τους, όπως και του αντίστοιχου αθηναϊκού ψηφίσματος, παρουσιάζει, όπως είδαμε, προβλήματα.
Οι θρησκευτικές υποχρεώσεις των Ερυθραίων
Σύμφωνα με το ψήφισμα, οι Ερυθραίοι οφείλουν μετά την επαναφορά τους στη συμμαχία να συμμετέχουν στα Μεγάλα Παναθήναια, κάθε τέσσερα χρόνια, φέρνοντας μαζί τους σιτάρι καθορισμένης αξίας (όχι μικρότερης από τρεις μνες) (στ. 2-8). Μια τέτοια απαίτηση προϋποθέτει ότι έχει λάβει χώρα η μεταφορά του θησαυροφυλακίου από τη Δήλο στην Αθήνα (454/3 π.Χ.)· τότε έγινε και η Αθήνα το κέντρο όχι μόνο της συμμαχίας αλλά και του αιγαιακού χώρου, ρόλο τον οποίο κατείχε ως τότε το νησί της Δήλου (Constantakopoulou 2007: 69-70). Σύμφωνα με τις διαθέσιμες μαρτυρίες, οι Ερυθρές ήταν η πρώτη πόλη που αναγκάστηκε να συμμετέχει στην περίλαμπρη αθηναϊκή εορτή. Η αξίωση αυτή ήταν ένα από τα πρώτα βήματα για τη μετατροπή των Μεγάλων Παναθηναίων σε μία εορτή που θα αντικατόπτριζε τη λάμψη και το μεγαλείο της ηγεμονίας των Αθηναίων (Meiggs 1999: 292-293). Η συγκεκριμένη απαίτηση της Αθήνας συνδεόταν με την επιλογή της να προβάλλεται ως μητρόπολη των ιωνικών πόλεων, και της συμμαχίας της Δήλου εν γένει (βλ. σχετικά Bremmer 1997: 10-13· Meiggs 1999: 294· Parker 2008: 146-147 με υποσημ. 3), και μπορούσε να αιτιολογηθεί στη βάση της διατήρησης των παραδοσιακών δεσμών μεταξύ μητρόπολης και αποικιών της: αποτελούσε καθήκον των αποικιών να διατηρούν δεσμούς με τις μητροπόλεις τους συμμετέχοντας στις σημαντικότερες θρησκευτικές εορτές τους (πρβλ. και IG I³ 46, στ. 15-17, όπου οι άποικοι της Βρέας οφείλουν να στείλουν αγελάδα και πανοπλία στα Μεγάλα Παναθήναια και φαλλό στα Διονύσια· IG I³ 71, στ. 55-58, σχετικά με την υποχρέωση των συμμάχων να προσφέρουν αγελάδα και πανοπλία κατά την εορτή των Μεγάλων Παναθηναίων και να συμμετέχουν στην πομπή· IG I³ 78, στ. 14, σχετικά με την υποχρέωση των συμμάχων να αποστέλλουν κάθε χρόνο στην Ελευσίνα τους πρώτους καρπούς της νέας σοδειάς).
Η εγκαθίδρυση βουλής κατά τα αθηναϊκά δημοκρατικά πρότυπα
Στις Ερυθρές εγκαθιδρύεται βουλή σύμφωνα με τα αθηναϊκό δημοκρατικό πρότυπο (στ. 8-16). Η νέα αυτή βουλή θα αριθμεί 120 μέλη, τα οποία θα επιλέγονται κάθε χρόνο με κλήρωση (και στην Αθήνα τα μέλη της βουλής των πεντακοσίων κληρώνονται κάθε χρόνο, ωστόσο ο αριθμός τους είναι σημαντικά μεγαλύτερος, βλ. Αριστοτέλης, Ἀθηναίων Πολιτεία, 43.2). Προϋπόθεση για την ανάληψη του αξιώματος είναι να έχει συμπληρώσει ο υποψήφιος το τριακοστό έτος της ηλικίας του (το ίδιο ισχύει και στην Αθήνα), και κανείς δεν θα μπορεί να διατελέσει βουλευτής περισσότερο από μία φορά σε μία περίοδο τεσσάρων ετών (αντίθετα, στην Αθήνα ένας πολίτης ήταν δυνατόν να κληρωθεί βουλευτής μόνο δύο φορές κατά τη διάρκεια της ζωής του, βλ. Αριστοτέλης, Ἀθηναίων Πολιτεία, 62.3).
Οι Αθηναίοι επίσκοποι και ο φρούραρχος είναι επιφορτισμένοι με την εποπτεία της κλήρωσης των βουλευτών και της εγκατάστασης της πρώτης βουλής. Στο μέλλον το έργο αυτό θα εκτελείται από την απερχόμενη βουλή σε συνεργασία με τον φρούραρχο. Το αθηναϊκό αξίωμα του φρουράρχου εμφανίζεται κατά τον 5ο αιώνα μόνο στις Ερυθρές (Fornara 1983: 213). Ο φρούραρχος ήταν ο επικεφαλής της αθηναϊκής φρουράς. Οι αρμοδιότητές του, ωστόσο, δεν ήταν αμιγώς στρατιωτικές. Όσον αφορά στα καθήκοντα των επισκόπων, είναι δύσκολο αυτά να προσδιοριστούν με ακρίβεια. Πιθανολογείται ότι οι επίσκοποι ήταν αξιωματούχοι βραχείας παραμονής στις πόλεις στις οποίες στέλνονταν. Για παράδειγμα, το γεγονός ότι στις Ερυθρές ήταν αρμόδιοι για την εγκαθίδρυση της πρώτης βουλής και όχι των επόμενων επιτρέπει να υποθέσουμε ότι οι επίσκοποι εγκαταστάθηκαν στην πόλη μόνο κατά τη μεταβατική περίοδο που ακολούθησε την επανένταξη της πόλης στη συμμαχία (πρβλ. και IG I3 34, στ. 5-7· Αριστοφάνης, Ὄρνιθες, στ. 1022-1055) (Highby 1936: 18-20· Meiggs 1999: 212-213).
Ο όρκος των Ερυθραίων βουλευτών
Στη συνέχεια του ψηφίσματος, ακολουθεί ο όρκος που πρέπει να δίνουν οι Ερυθραίοι βουλευτές πριν αναλάβουν θητεία (στ. 16-29) (για τον όρκο στην αρχαία Ελλάδα, βλ. Sommerstein – Torrance 2014). Οι Ερυθραίοι βουλευτές ορκίζονται ότι θα εκτελέσουν τα καθήκοντά τους με τον πιο καλό και δίκαιο τρόπο για το συμφέρον του «πλήθους» των Ερυθραίων, των Αθηναίων και των συμμάχων (στ. 21-23), ενώ παράλληλα ορκίζονται πίστη στους Αθηναίους και στους συμμάχους των Αθηναίων (στ. 23-25). Δύο στοιχεία ξεχωρίζουν: αφενός, η λέξη «πλῆθος», η οποία είναι λιγότερο ουδέτερη από τη λέξη «δῆμος» και δίνει έμφαση στη δύναμη των αριθμών και στον δημοκρατικό χαρακτήρα που είχε η παρέμβαση της Αθήνας (Meiggs 1999: 113 υποσημ. 1· Osborne – Rhodes, GHI: 118), και, αφετέρου, η διπλή αναφορά που γίνεται στους συμμάχους (βλ. και στ. 31 «Ἀθεναίον χσυνμαχίδ̣[α]»). Μνεία στους συμμάχους γίνεται και στον όρκο τον οποίο, όπως φαίνεται, πρέπει να δώσει ο δήμος των Ερυθρών (IG I3 15d, στ. 40-41). Αντίθετα, αναφορά στους συμμάχους απουσιάζει από τον όρκο που περιλαμβάνεται στο ψήφισμα για την Κολοφώνα (IG I3 37), για την Ερέτρια και τη Χαλκίδα (IG I3 39 και 40), αλλά εμφανίζεται και πάλι στον όρκο που επιβλήθηκε στη Σάμο το 439/8 (IG I3 48, στ. 19). Η απουσία και επανεμφάνισή τους εξηγείται από το γεγονός ότι οι Αθηναίοι, μετά την ειρήνη του Καλλία, αποσιωπούσαν τον όρο «συμμαχία», ο οποίος αντικαταστάθηκε από άλλες διατυπώσεις, όπως «πόλεις ὅσων οἱ Ἀθηναῖοι κρατοῦσι» (IG I3 156, 174, και 98· Θουκυδίδης, 5.18.7, 47.2), ενώ η αναφορά στους συμμάχους στον όρκο των Σαμίων θεωρείται εξαίρεση, που οφείλεται στη βαρύνουσα σημασία της Σάμου (βλ. σχετικά Highby 1936: 22-23· Meiggs 1943: 23· Mattingly 1996: 371-372· Meiggs 1999: 114· Moroo 2014: 105-106).
Οι Ερυθραίοι βουλευτές πρέπει, επίσης, να ορκιστούν ότι δεν πρόκειται, δίχως τη συναίνεση της Αθήνας, να αποπειραθούν να επαναφέρουν κανέναν από τους εξορίστους (το͂ν φ̣[υγά]δ̣ον) ή από εκείνους που κατέφυγαν στους Μήδους, ούτε να εξορίσουν κάποιον από εκείνους που παρέμειναν (το͂ν μενόντον) στις Ερυθρές (στ. 25-29). Το απόσπασμα αυτό είναι διαφωτιστικό όσον αφορά στην ανασύνθεση της κατάστασης που επικρατούσε στην πόλη πριν από το ψήφισμα: ενισχύεται η άποψη πως ένα φιλοπερσικό κίνημα είχε εκδηλωθεί στις Ερυθρές, το οποίο αποσκοπούσε στην απόσχισή τους από τη συμμαχία των Αθηναίων. Η Αθήνα αντέδρασε παρεμβαίνοντας στρατιωτικά στην πόλη με την εκδίωξη της φιλοπερσικής μερίδας και των επικεφαλής της (στ. 33 τὸς τυράννος). Έπειτα, επανέφερε τις Ερυθρές στη συμμαχία και εγκατέστησε φρουρά, γεγονός το οποίο υποδηλώνεται από την παρουσία του φρουράρχου. Η φρουρά αποτελούσε ένα αποτελεσματικό μέτρο προστασίας τόσο από τους εσωτερικούς όσο και από τους εξωτερικούς κινδύνους. Εντούτοις, οι πολιτικές αρμοδιότητες του φρουράρχου υποδεικνύουν πως η Αθήνα ήθελε να ελέγχει και τις πολιτικές εξελίξεις (Meiggs 1943: 23-24· ATL III: 254-255· Meiggs – Lewis, GHI: 92· Meiggs 1999: 113-114· Osborne – Rhodes, GHI: 118).
Ποινές για συγκεκριμένα αδικήματα
Το ψήφισμα της Αθήνας για τις Ερυθρές καθορίζει, τέλος, τις ποινές οι οποίες θα επιβληθούν στους παραβάτες για συγκεκριμένα αδικήματα (στ. 29 και εξής), χωρίς, όμως, οι δικαστικές αυτές υποθέσεις να μεταφερθούν προς εκδίκαση στα αθηναϊκά δικαστήρια, όπως θα γίνει σε αρκετές περιπτώσεις αργότερα (IG I3 40, στ. 71-76· IG I³ 21, στ. 76· Αντιφών, Περὶ τοῦ Ἡρώδου φόνου, 47· Θουκυδίδης, 1.77.1· [Ξενοφών], Ἀθηναίων Πολιτεία, 1.16-18) (Highby 1936: 26-27· Meiggs 1943: 23· Kennedy 2006: 58-59· Rhodes 2014: 44 με υποσημ. 21· Bartzoka 2018: 113-118, 131-149). Ωστόσο, οι εν λόγω στίχοι σώζονται αποσπασματικά και η συμπλήρωσή τους είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Έτσι, το αδίκημα του φόνου κάποιου Ερυθραίου από κάποιον συμπολίτη του φαίνεται πως, σε περίπτωση καταδίκης, επισύρει τη θανατική ποινή. Ακόμη, αναφέρεται ότι, σε περίπτωση καταδίκης του, αυτός θα εξοριστεί από το σύνολο των εδαφών της συμμαχίας των Αθηναίων και η περιουσία του θα καταστεί δημόσια περιουσία των Ερυθραίων. Αυτή η ποινή της εξορίας μάλλον αφορά όσους διαφύγουν από τις Ερυθρές πριν από την επιβολή της θανατικής ποινής (Osborne – Rhodes, GHI: 118). Τη θανατική καταδίκη φαίνεται, επίσης, πως ορίζει το ψήφισμα και για όσους υποπέσουν στο αδίκημα της προδοσίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο σημείο αυτό γίνεται αναφορά στους τυράννους (στ. 33), οι οποίοι ήταν πιθανότατα οι αρχηγοί του φιλοπερσικού κινήματος.
Ιωάννης Πιττερός
Επιμέλεια: Αλεξάνδρα Μπαρτζώκα