ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Zingerle 1926: 16-23 αρ. 2· SEG IV 648· Lane, CMRDM I 44· TAM V 318· Petzl, Beichtinschriften 69· Α. Χανιώτης στο Ανθολόγιο 194-197: Ε22.

Η έκδοση του κειμένου βασίστηκε στο Α. Χανιώτης στο Ανθολόγιο 194-197: Ε22.

ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Robert 1983: 518-519· Strubbe 1991: 44-45· Versnel 2002: 64-65· Chaniotis στο Graf 2004: 292-293 αρ. 18· Chaniotis 2004β: 11-14· Chaniotis 2004γ: 245-246· Chaniotis 2009: 122-125.

Τη δεύτερη ημέρα του Πανήμου (μήνας του Μακεδονικού ημερολογίου που χρησιμοποιούνταν στη Μικρά Ασία, σημερ. Ιούνιος / Ιούλιος) του 241ου έτους. Το έτος προσδιορίζεται με βάση το χρονολογικό σύστημα που έχει ως αφετηρία του τη νίκη του Σύλλα επί του Μιθριδάτη (85 π.Χ.). Πρόκειται, επομένως, για το 156/7 μ.Χ.

Η επιγραφή βρέθηκε στην πόλη της Λυδίας Κόλλυδα (σημερινή Kula). Ως το 1922 φυλασσόταν στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης. Σήμερα έχει πλέον χαθεί.

Οι εξομολογητικές (confession inscriptions, Beichtinschriften) ή εξιλαστήριες επιγραφές (propitiatory inscriptions, Sühneinschriften) περιγράφουν τις αμαρτίες απλών ανθρώπων, την τιμωρία των ίδιων ή μερικές φορές συγγενών τους από τους θεούς –συνήθως με αρρώστια, ατυχήματα ή θάνατο– και την τελική συμφιλίωση με το θείο (για αυτό το είδος των επιγραφών βλ. Petzl, Beichtinschriften· Ricl 1995· Χανιώτης 1995-1996· Chaniotis 1997· Petzl 1998· de Hoz 1999: 114-124· Chaniotis 2004β· Gordon 2004· de Hoz 2006· Chaniotis 2009. Για τις θρησκευτικές αντιλήψεις στις οποίες βασίζεται αυτή η πρακτική βλ. Belayche 2006). Η αναγραφή αυτών των κειμένων σε στήλες πιστοποιεί τη δημόσια εξομολόγηση του αμαρτήματος στο διηνεκές και αποτελεί ως εκ τούτου πάγιο στοιχείο της συμφιλίωσης με το θείο. Όλες οι σχετικές επιγραφές έχουν βρεθεί στη Μικρά Ασία, σε ιερά της Λυδίας και της Φρυγίας, και χρονολογούνται από τον 1ο ως τον 3ο αι. μ.Χ. (μερικά παραδείγματα σχετικών επιγραφών: Herrmann – Malay, Lydia αρ. 46, 47, 54-56, 66, 70, 83-85· de Hoz 2009).

Στήλη (ύψ. 1,04 μ., πλ. 45 εκ., πάχ. 6 εκ.) διακοσμημένη στο επάνω μέρος με εγχάρακτη ημισέληνο, σύμβολο του θεού Μηνός. Η στήλη ήταν σπασμένη στο επάνω μέρος.

Η επιγραφή σωζόταν ακέραιη ως το 1922.

Δομή και περιεχόμενο του κειμένου

Η επιγραφή διηγείται το αμάρτημα της Τατίας, που υποτίθεται ότι δηλητηρίασε ή έκανε μάγια στον γαμπρό της. Όπως όλα τα κείμενα αυτού του είδους, το παρόν καταγράφει το αμάρτημα, που στην προκείμενη περίπτωση συνίσταται σε μαγεία και άδικες κατάρες (στ. 3-13), τη θεία τιμωρία που αυτό επέφερε στην Τατία και τον γιο της (στ. 14-23), καθώς και την εξιλέωση των κληρονόμων της Τατίας (στ. 24-32). Περιλαμβάνει, ακόμη, επιφωνήσεις των θεών (στ. 23-24) και ορίζει την αναγραφή σε στήλη (στ. 33: στηλογραφεῖν) και τη συνεχή δοξολογία των θεών (στ. 32-34).

Οι θεότητες

Οι θεοί που αναφέρονται στους στ. 2-3 είναι οι ιρανικής καταγωγής, εξελληνισμένες θεότητες Άρτεμις Αναΐτις (η ιρανική Anahita· βλ. Keil 1923: 250-251) και Μης ή Μην (ο θεός της σελήνης· βλ. Lane, CMRDM III· Hübner 2003). Το όνομα του Μηνός ακολουθείται από το όνομα (στη γενική) Τιαμου (ο τονισμός είναι άγνωστος), που υποδηλώνει τον ιδρυτή της λατρείας (Τιαμος). Στους στ. 23-24 μαθαίνουμε ότι οι θεοί αυτοί είχαν το ιερό τους σε ένα μέρος με το τοπωνύμιο Αζιτα (ο τονισμός είναι επίσης άγνωστος). Υπενθυμίζεται ότι η στήλη που έφερε την επιγραφή ήταν διακοσμημένη στο επάνω μέρος με εγχάρακτη ημισέληνο, σύμβολο του θεού Μηνός.

Το αμάρτημα και η θεϊκή τιμωρία

Στους στ. 3-13 δίνεται μια αρκετά λεπτομερής περιγραφή του αδικήματος, που έχει ενδιαφέρον τόσο από θρησκειολογική όσο και από κοινωνιολογική άποψη. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η αφύσικη ή παράλογη συμπεριφορά ενός άντρα αποδόθηκε σε μάγια που υποτίθεται ότι του έκανε η πεθερά του, η Τατία (ή Τατιάς). Η Τατία προσπάθησε να υπερασπιστεί τον εαυτό της με όρκους και κατάρες κατά των συκοφαντών της. Σε δημόσια τελετή στο ιερό επικαλέστηκε την επέμβαση των θεών, στήνοντας σκήπτρο. Με το στήσιμο ενός σκήπτρου, συμβόλου του θεού, ένας ιδιώτης ή μια κοινότητα επικαλείται τη θεϊκή τιμωρία για όσους έχουν κάνει κάποιο αδίκημα (πρβλ. Herrmann – Malay, Lydia αρ. 66· Petzl, Beichtinschriften 3 και 35). Η Τατία κατέθεσε επίσης κατάρες στον ναό (πρβλ. I.Knidos I 150)· κατά πάσα πιθανότητα οι κατάρες απευθύνονταν όχι μόνο κατά των συκοφαντών της αλλά και κατά της ίδιας, σε περίπτωση που ήταν ένοχη (πρβλ. I.Knidos I 147). Τέτοιου είδους κατάρες επείχαν τη θέση διακήρυξης αθωότητας. Ο θάνατος της Τατίας και ένα θανατηφόρο ατύχημα του γιου της θεωρήθηκαν θεοδικία και επιβεβαίωσαν στους συγχωριανούς της τις υποψίες τους (στ. 14-23).

Η εξιλέωση

Για την εξιλέωσή τους οι πιστοί κατέφευγαν στα τοπικά ιερά και στη βοήθεια των ιερέων. Στις συζητήσεις τους με τα υποτιθέμενα θύματα της οργής των θεών οι ιερείς προσδιόριζαν, μερικές φορές κάνοντας χρήση χρησμών, το αδίκημα που είχε προκαλέσει τη θεία δίκη. Προκειμένου να εξευμενίσουν το θείο, οι πιστοί ήταν υποχρεωμένοι, ανάλογα με την περίπτωση, να επιτελέσουν καθαρμούς, να πληρώσουν πρόστιμο και να κάνουν κάποιο αφιέρωμα. Οι τελετουργίες κατευνασμού των θεών περιελάμβαναν ακόμη την καταγραφή του θαύματος σε στήλη και τη διαρκή ευλογία των θεών, μάλλον με επιφωνήσεις (βλ. Chaniotis 2009).

Στην προκείμενη περίπτωση οι θεοί ζήτησαν (μέσω των ιερέων ή με χρησμό) να ανακληθούν οι (άδικες) κατάρες της Τατίας (στ. 23-27). Αυτό πραγματοποιήθηκε τελικά από τα εγγόνια της, τα παιδιά της κόρης της Μόσχιον (θηλυκό όνομα ουδετέρου γένους) και του γαμπρού της Ιουκούνδου (στ. 27-32). Στοιχείο της συμφιλίωσης με το θείο είναι οι επιφωνήσεις που εξυμνούν τη μεγαλοσύνη των θεών που είχαν επιβάλει την τιμωρία (βλ. σχετικά Chaniotis 2010· Peterson – Markschies 2012: 196-208, 562-564): Μεγάλη Ἄρτεμις Αναειτις καὶ Μὶς Τιαμου (στ. 2-3), Μεγάλοι οὖν οἱ θεοὶ οἱ ἐν Αζιττοις (στ. 23-24). Οι επιφωνήσεις αυτές είναι μέρος της συνεχούς δοξολογίας των θεών που προβλέπεται μαζί με την καταγραφή του θαύματος σε στήλη (στ. 32-33: καὶ ἀπὸ νοῖν εὐλογοῦμεν στηλλογραφήσαντες τὰς δυνάμις τῶν θεῶν).

Ονόματα

Το όνομα της πρωταγωνίστριας αποδίδεται με δύο μορφές: Τατία (στ. 7 και 29) και Τατιάς (στ. 9). Πρόκειται για παραλλαγές του ίδιου ονόματος, όπως και τα Τάτα, Τάτιον, Τάτιν, Τατίς κ.ά. Το όνομα ανήκει σε διαδεδομένη κατηγορία ονομάτων που παράγονται με την επανάληψη της ίδιας συλλαβής (“Lallennamen”), όπως Παπᾶς, Λάλα, Τάτα κ.λπ. Είναι ενδιαφέρον ότι τρία από τα εγγόνια της Τατίας έχουν ονόματα με οικογενειακή παράδοση: Σωκράτεια (πρβλ. το όνομα του γιου της Τατίας, Σωκράτης), Μοσχᾶς (πρβλ. το όνομα της μητέρας του, Μόσχιον) και Ἰουκοῦνδος (συνωνυμία με τον πατέρα του).

Άγγελος Χανιώτης