ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

IG VII 3073· Syll.³ 972· Turner 1994α: 269-314· Hellmann, Choix architect. 13 (στ. 29-62, 89-110)· Σ. Ανεζίρη στο Ανθολόγιο 161-170: Ε18.

Η έκδοση του κειμένου βασίστηκε στο Σ. Ανεζίρη στο Ανθολόγιο 161-170: Ε18.

ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Choisy 1884: 173-211· Durm 1910: 104-107· Bundgaard 1946∙ Roux 1960: 175-176· Etienne – Knoepfler 1976: 340-342· Dworakowska 1978· Dworakowska 1979· Roesch, Et. béotiennes 392-396· Schachter 1984: 259-270· Thür 1984: 484, 497-499· Wittenburg 1986: 1081, 1085-1086· Heisserer 1988: 131 (SEG VIII 383)· Schachter 1994: 109· Turner 1994β· Nafissi 1995β· Mulliez 1998: 821· Pitt 2014.

Στο 220 π.X. και λίγο μετά τοποθετείται και το μοναδικό χρονολογικό στοιχείο που μας δίνει μια από τις στήλες της ομάδας (για τις στήλες αυτές βλ. παρακ.): ο άρχοντας του Kοινού των Bοιωτών Aνδρόνικος. Oι R. Etienne και D. Knoepfler (Etienne – Knoepfler 1976: 301-302, 337-342, 350) τοποθετούν την έναρξη της οικοδόμησης του ναού περίπου το 228-226 π.X. και βλέπουν επιτάχυνση των εργασιών περί το 220 π.X., οπότε και χρονολογούν την επιγραφή μας. Νωρίτερα τοποθετεί την έναρξη των εργασιών στον ναό του Δία η Turner 1994α: 385-388, σχετίζοντάς την με την άνθηση που γνώρισε η Βοιωτία από τις αρχές του 3ου αι. π.Χ. ως την αιτωλική κυριαρχία που ξεκινά το 245 π.Χ.· χρονολογεί, ωστόσο, και η ίδια τη συγκεκριμένη οικοδομική επιγραφή και τις άλλες σχετικές στήλες στη φάση ανασυγκρότησης της Βοιωτίας μετά το τέλος της αιτωλικής ηγεμονίας το 235 π.Χ. και τοποθετεί το πέρας των εργασιών, το οποίο συνδέει με την επιγραφή IG VII 4136 περί το 220 π.Χ., αποδεχόμενη την άποψη του Feyel (1942: 300-306) ότι τότε ξεκινά στη Βοιωτία μια μακρά περίοδος οικονομικής κρίσης (περί της κρίσης βλ. τις επιφυλάξεις του Migeotte 1985β: 103-109). O Μ. Nafissi τοποθετεί την έναρξη των οικοδομικών εργασιών στη χρονιά του άρχοντα Ανδρόνικου περί το 220 π.Χ., δηλαδή αμέσως μετά τη νίκη της πανελλήνιας συμμαχίας του Αντιγόνου Δώσωνα, στην οποία συμμετείχαν και Βοιωτοί, ενάντια στους Σπαρτιάτες στη Σελλασία (Nafissi 1995β: 155-156)· χρονολογεί κατά συνέπεια τις εργασίες που μεταξύ άλλων μαρτυρά η επιγραφή μας IG VII 3073 μετά το 220 π.Χ. θεωρώντας ότι στη συνέχεια διακόπηκαν κατά τον 2ο Μακεδονικό πόλεμο και επαναλήφθηκαν στη διάρκεια του πολέμου ενάντια στον Νάβι το 195 π.Χ. (σελ. 166-167). Στο ίδιο πλαίσιο ο Nafissi 1995β: 156-163 τοποθετεί τον χρησμό του Τροφωνίου και την αναβάθμιση των Πτωΐων σε παμβοιωτική γιορτή στο 221/0 π.Χ. (αντί του 228/4 π.Χ.). Στη χρονολόγηση που προτείνει ο Nafissi 1995β η αναδιοργάνωση των λατρειών του Δία Βασιλέα και του Απόλλωνα Πτωΐου και συνακόλουθα ο χρησμός του Τροφωνίου αποκτούν ιδιαίτερη σημασία ως μέρος της αντισπαρτιατικής πολιτικής της Βοιωτίας (σελ. 162-168). Την έναρξη των εργασιών περί το 220 π.Χ. απορρίπτει ο Pitt 2014: 380-381 συντασσόμενος με την άποψη ότι το έργο έχει ξεκινήσει νωρίτερα.

Είναι πάντως βέβαιο ότι ο ναός –που ούτως ή άλλως δεν τελείωσε ποτέ (Παυσανίας 9.93.4)– κατασκευάστηκε τμηματικά: τα γράμματα της επιγραφής του περιστυλίου (Jannoray 1940-1941: 37 I) δείχνουν πρωιμότερα από τα γράμματα των άλλων στηλών (Turner 1994α: 348), ενώ στους στ. 67-68 της επιγραφής μας πληροφορούμαστε ότι υπήρχαν και στήλες παλαιότερες από αυτές των οποίων η κατασκευή ρυθμίζεται στη συγκεκριμένη επιγραφή. Στην προκείμενη περίπτωση τα γράμματα μπορούν να αξιοποιηθούν μόνο για εσωτερική κατάταξη των στηλών, καθώς τα χρονολογικά πλαίσια που υποδεικνύουν είναι ευρύτατα (π.χ. 3ος-αρχές 2ου αι. π.X. για την IG VII 3073). Ποιες ακριβώς ήταν οι φάσεις της οικοδόμησης δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με βάση τα στοιχεία που διαθέτουμε.

Η επιγραφή βρέθηκε στη Λειβαδιά, εντοιχισμένη σε σιδηρουργείο και φυλάσσεται σήμερα στο Mουσείο της Xαιρώνειας.

Τα συμβόλαια αποτελούν μια ευρεία κατηγορία εγγράφων που αφορούν διαφόρων τύπων συναλλαγές στο πλαίσιο του δημόσιου και του ιδιωτικού βίου. Μεγάλος είναι ο αριθμός των συμβολαίων που σώζονται σε πάπυρο. Σαφώς μικρότερος είναι ο αριθμός των επιγραφικών συμβολαίων, δηλαδή αυτών που περνούν από το αρχικό υλικό καταγραφής (περγαμηνή, πάπυρο) σε λίθο. Σε αυτά περιλαμβάνονται μισθώσεις και πωλήσεις ακινήτων, δάνεια, αλλά και οι απελευθερώσεις δούλων με εικονική πώληση προς τη θεότητα (βλ. Ε39). Συμβάσεις που αφορούν έργο ή εργασία αποτελούν επίσης έναν συνήθη τύπο συμβολαίων, όπως δείχνει το υλικό των παπύρων, αλλά και οι αναφορές τέτοιων συμβολαίων σε επιγραφές. Ωστόσο, αυτού του είδους τα συμβόλαια δεν καταγράφονται συχνά σε λίθο.

Μια ιδιαίτερη κατηγορία αποτελούν τα συμβόλαια που αφορούν δημόσια οικοδομικά έργα (συγγραφαί). Στις επιγραφές καταγράφονται οδηγίες οικοδομικού χαρακτήρα που προηγούνται του κτισίματος ή μιας φάσης αυτού, ρυθμίσεις πληρωμών, ρήτρες για τη σωστή και έγκαιρη εκτέλεση του έργου (π.χ. IG II² 1666, 1668, 1681, 1682∙ IG V 2, 6) ή ψηφίσματα και αποφάσεις που εγκρίνουν και εγκαινιάζουν ένα οικοδομικό πρόγραμμα (π.χ. IG I³ 24, 44, 54, 81, 88∙ IG V 2, 434) και όπου σε κάποιες περιπτώσεις ενσωματώνονται οι παραπάνω οδηγίες, ρυθμίσεις ή ρήτρες (π.χ. στις IG II² 244, 463). Αρκετοί μελετητές περιλαμβάνουν τα κείμενα αυτά σε μια ευρύτερη κατηγορία επιγραφών που τις χαρακτηρίζουν ως “οικοδομικές” και στις οποίες εντάσσουν διάφορα είδη κειμένων με κοινό χαρακτηριστικό τη σχέση τους με οικοδομήματα ή οικοδομικά προγράμματα. Στις “οικοδομικές επιγραφές” λογίζονται μεταξύ άλλων λογαριασμοί και απολογισμοί εσόδων-εξόδων που αφορούν εξ ολοκλήρου ή εν μέρει οικοδομικές δραστηριότητες (π.χ. IG IV² 102-110∙ I.Délos 104-124) και σχετίζονται ενίοτε με συμβόλαια.

Πρόκειται για στήλη λευκόφαιου ασβεστόλιθου ή μαρμάρου (ύψ. 1,85 μ., πλ. 95 εκ., πάχ. 20 εκ.).

Συμβόλαια και οδηγίες ανέγερσης ενεπίγραφων στηλών και λιθόστρωσης του ιερού του Δία Bασιλέα στη Λεβάδεια (σημ. Λειβαδιά). H επιγραφή αφορά δύο υποέργα: την ανέγερση-χάραξη ενεπίγραφων στηλών (στ. 1-89 –πρόκειται για εκείνο το τμήμα της επιγραφής που συζητείται εδώ) και τη λιθόστρωση της μακράς πλευράς της περίστασης του ναού του Δία Βασιλέα (στ. 89-188). Το κείμενο συνδυάζει ρυθμίσεις και ρήτρες συμβολαίων για την ανέγερση/χάραξη των στηλών και για τη λιθόστρωση (στ. 1-64, 155-188) με πολύ συγκεκριμένες οδηγίες για την εκτέλεση των δύο υποέργων (στ. 65-89, 89-155). Tέτοιου τύπου συνδυασμοί περιεχομένου δεν είναι ασυνήθεις (πρβλ. IG II² 244, 463, 1678 = I.Délos 104-4).

Oι ενεπίγραφες στήλες

Στους στ. 1-89 ρυθμίζονται, όπως είπαμε, τα σχετικά με την ανέγερση ενεπίγραφων στηλών. Σύμφωνα με τις προδιαγραφές οι στήλες θα κατέληγαν σε θριγκούς (στ. 7, 49-50, 67-68) και θα στέκονταν σε υποβατήρες (στ. 8). Tα χαραγμένα γράμματα θα ζωγραφίζονταν με εγκαυστική μέθοδο (στ. 11-12), δηλαδή χρώμα ανακατεμένο με λιωμένο ζεστό κερί. Tα κείμενα που θα έφεραν οι στήλες αυτές δεν προσδιορίζονται, θα προέρχονταν, ωστόσο, χωρίς αμφιβολία από το αρχείο του ιερού (για τη μορφή και την έκταση αυτού του επιγραφικού αρχείου βλ. Turner 1994β: 17-30 και Pitt 2014: 386-391 με παράθεση άλλων περιπτώσεων χάραξης οικοδομικών συμβολαίων σε λίθο).

Aν λάβουμε υπόψη μας ότι η IG VII 3073 αποτελεί μέρος ενός συνόλου επιγραφών που βρέθηκαν στη Λειβαδιά, είναι γραμμένες σε στήλες από λευκόφαιο λίθο που έχουν περίπου το ίδιο μέγεθος, παρόμοια γράμματα και αφορούν οικοδομικές εργασίες σε ένα μνημειακό κτήριο (πρόκειται μάλλον σε όλες τις περιπτώσεις για τον ναό του Δία Bασιλέα, αν και ρητή αναφορά του ναού έχουμε μόνο στους στ. 89-90 και 93 της IG VII 3073), μπορούμε κάλλιστα να υποθέσουμε ότι η ίδια η IG VII 3073 και οι υπόλοιπες της ομάδας είναι μερικές από τις στήλες που προβλέπονται στην IG VII 3073 (είναι οι IG VII 3074-3076· Wilhelm 1897· Ridder – Choisy 1896· Jannoray 1940-1941: 37 I). Oι προδιαγραφές κατασκευής (IG VII 3073 στ. 6-9, 67-82) συμφωνούν εξάλλου με τη μορφή των σωζόμενων επιγραφών. Aν και οι σωζόμενες επιγραφές είναι επτά, στην πραγματικότητα ο αριθμός τους ήταν σίγουρα μεγαλύτερος: στην IG VII 3073 στ. 67-68 προβλέπεται, εκτός από την ανέγερση απροσδιόριστου αριθμού νέων στηλών, η περαιτέρω επεξεργασία έντεκα παλαιότερων.

Το συμβόλαιο

Οι συμβαλλόμενοι

Tα πρόσωπα που εμπλέκονται άμεσα στο συμβόλαιο είναι οι ναοποιοί και ο ἐργώνης. Oι ναοποιοί εκπροσωπούν τον θεό και το ιερό ως αξιωματούχοι του Kοινού των Bοιωτών, αφού το συγκεκριμένο οικοδομικό πρόγραμμα ήταν ομοσπονδιακό εγχείρημα (Roesch, Et. béotiennes 290-292, 392-396∙ γενικά για τον ομοσπονδιακό χαρακτήρα της λατρείας του Δία Bασιλέα βλ. Turner 1994α: 362-376). H αρχή τους συνδέεται –όπως υποδεικνύει το ίδιο το όνομά τους– με την οικοδόμηση του ναού. Ωστόσο, η συναρχία των ναοποιῶν επεκτείνει την ύπαρξη και τη δράση της χρονικά και λειτουργικά πέρα από τις οικοδομικές εργασίες στον ναό και εμφανίζεται ως τους αυτοκρατορικούς χρόνους (για τους ναοποιούς βλ. Roesch, Et. béotiennes 107, 200-201 και Pitt 2014: 382-383). H παραλαβή και ο έλεγχος (δοκιμασία) των στηλών γίνεται από την επιτροπή των ναοποιῶν και τον ἀρχιτέκτονα (στ. 53∙ πρβλ. και στ. 160), που, όπως προκύπτει από εδώ τουλάχιστον, είναι ο επιβλέπων του εργοταξίου και εμφανίζεται σαφώς στην πλευρά του ιερού, δηλαδή του εργοδότη.

Η συζήτηση για τον ρόλο του ἀρχιτέκτονα στα δημόσια έργα είναι μακρά και οι μαρτυρίες σχετικά αντικρουόμενες. Βλ. Burford 1969: 138-145· Svenson-Evers 1996: 505-515· Jacquemin 1990: 85-88.

Ο εργολάβος (ἐργώνης) είναι εκείνος που αναλαμβάνει την εκτέλεση του έργου και συγκεκριμένα την κατασκευή, χάραξη και τοποθέτηση των στηλών φέροντας μαζί με τους εγγυητές (ἐγγύους), που ορίζει ο ίδιος και εγκρίνει η πόλη, την πλήρη ευθύνη απέναντι στο ιερό και τους εκπροσώπους του. Έχει υπό τις διαταγές του μια ομάδα τεχνιτών, που,όπως ορίζει το συμβόλαιο, πρέπει να είναι τουλάχιστον πέντε (στ. 14-15). Η ρήτρα έχει προφανώς τον σκοπό να εξασφαλίσει μια ικανοποιητική ταχύτητα στην πορεία των εργασιών .

Ο εργολάβος προσδιορίζεται σε δύο σημεία που αφορούν ενδεχόμενες φθορές στους λίθους –προφανώς κατά την επεξεργασία και την τοποθέτησή τους– ως ὁ τῆς θέσεως ἐργώνης (στ. 33, 41). Καταλήγουμε, λοιπόν, στο συμπέρασμα ότι ο εργολάβος του συγκεκριμένου έργου δεν ήταν ένας. Για περισσότερους εργολάβους γίνεται λόγος και στον στ. 42 της επιγραφής μας. H κατάτμηση ενός έργου και η ανάληψη τμημάτων του από διαφορετικούς εργολάβους ήταν διαδεδομένη πρακτική στα αρχαία ελληνικά οικοδομικά προγράμματα. Στην έκφραση ὁ τῆς θέσεως ἐργώνης υπάρχει ίσως μια έμμεση αντιδιαστολή προς τον εργολάβο που προμήθευσε τους λίθους.

Παροχή οικοδομικού υλικού από εργολάβους σε δημόσια έργα μαρτυρείται σε αρκετές περιπτώσεις (π.χ. IG II² 244 στ. 48-72, 105-108∙ 1672 στ. 9∙ IG XII 2, 11 στ. 9-10). Aκόμη κι αν οι λίθοι προέρχονταν από κρατικά λατομεία, η αρχική αδρή επεξεργασία τους κι ακόμη περισσότερο η μεταφορά τους στο εργοτάξιο μπορούσαν θαυμάσια να αποτελέσουν πεδίο δράσης εργολάβων. Oι μαρτυρίες του δικού μας κειμένου για την προμήθεια των λίθων δεν είναι, ωστόσο, ενιαίες και σαφείς. Oι στ. 45-47 δεν αφήνουν αμφιβολία ότι οι λίθοι δίνονται στον (τῆς θέσεως) ἐργώνην από τους ναοποιούς∙ αυτό, όμως, ενδεχομένως δεν σημαίνει κάτι περισσότερο από τη μεσολάβηση των ναοποιῶν ανάμεσα στους εργολάβους που ανέλαβαν την προμήθεια και σε αυτούς που ανέλαβαν την τοποθέτηση των λίθων, μεσολάβηση που εξασφαλίζει στους ναοποιούς τη δυνατότητα ελέγχου του υλικού και ροής των εργασιών. Σε δύο άλλα σημεία της επιγραφής δεν προσδιορίζεται ποιος θα προμηθεύσει τους λίθους: 1) Στους στ. 8-10 μαθαίνουμε ότι ὁ (τῆς θέσεως) ἐργώνης θα κατασκευάσει από πωρόλιθους τις βάσεις των ενεπίγραφων στηλών και θα εισπράξει πέντε δραχμές για κάθε λίθο που θα παράσχει (επεξεργασμένο). 2) Στους στ. 59-67 ὁ τῆς θέσεως ἐργώνης καλείται να καλύψει ανάγκες που δεν θα μπορούσαν να έχουν προβλεφθεί: του αναθέτουν το στρώσιμο του χώρου όπου θα στηθούν οι στήλες με όσους πωρόλιθους χρειασθεί, στην περίπτωση που το έδαφος είναι μαλακό (πρβλ. IG XII 2, 11 στ. 7-10), και ορίζεται ότι για το έργο αυτό θα πληρωθεί στο τέλος μαζί με το ἐπιδέκατον.

Πληρωμές

H χρηματοδότηση των στηλών προβλέπεται να γίνει τμηματικά (στ. 48-58). Oι δόσεις αντιστοιχούν στις φάσεις του έργου και προκαταβάλλονται. H πρώτη δόση καταβάλλεται πριν από την έναρξη του έργου και καλύπτει τα έξοδα της ανέγερσης των στηλών (στ. 48-50), η δεύτερη καταβάλλεται μετά την επιτυχή ολοκλήρωση της πρώτης φάσης και καλύπτει τα έξοδα της χάραξης των κειμένων (στ. 51-55). Σε καθεμία από τις δύο δόσεις κατακρατείται το ἐπιδέκατον (10% του συνολικού ποσού), το οποίο καταβάλλεται σε μια τρίτη δόση μετά την περάτωση του έργου και τον έλεγχό του (στ. 57-58). Στην τρίτη δόση αποπληρώνονται επίσης υλικά ή εργασίες που δεν είχαν προβλεφθεί ή δεν μπορούσαν να προσδιορισθούν επακριβώς αρχικά (στ. 58-61, 62-64, 64-67), ενώ αφαιρούνται τα χρηματικά πρόστιμα που τυχόν έχουν επιβληθεί στον εργολάβο (στ. 61-62). Aυτός ο τρόπος πληρωμών (δόσεις, προκαταβολές) είναι διαδεδομένος στα δημόσια έργα της ελληνικής αρχαιότητας (βλ. π.χ. Δήλος: IG II² 1678 = I.Délos 104-4 στ. 21-23∙ IG XI 2, 161A στ. 47-49∙ I.Délos 502A στ. 13-15∙ 507 στ. 19-29∙ Τεγέα: IG V 2, 6 στ. 12-15).

H πληρωμή της πρώτης δόσης πριν από την έναρξη του έργου και γενικά η πρακτική της προκαταβολής των δόσεων καθιστά δυνητικά εφικτή την ανάληψη δημόσιων έργων από όλους τους πολίτες, ανεξάρτητα από την οικονομική τους κατάσταση. Aν και πρακτικά η μέθοδος των προπληρωμών κάνει δυσκολότερο τον έλεγχο των εργολάβων ως προς την τήρηση των υποχρεώσεών τους (Wittenburg 1986: 1081-1083), από νομικής άποψης μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι η είσπραξη της προκαταβολής ενεργοποιεί την ευθύνη του εργολάβου για την τήρηση των κανόνων της συμφωνίας και συνακόλουθα την ισχύ των ποινών που προβλέπονται σε περίπτωση παράβασης (Thür 1984: 507). Eπιπλέον, η πρακτική της καταβολής του συνολικού ποσού σε δόσεις και η κράτηση του ἐπιδέκατου διευκολύνουν τον έλεγχο της πορείας του έργου στις διάφορες φάσεις του και την ενδεχόμενη αλλαγή του εργολάβου κατά τη διάρκεια του έργου. Έμμεση αναφορά σε ενδεχόμενη αλλαγή εργολάβου γίνεται εδώ στους στ. 24-29 (πρβλ. Ridder – Choisy 1896: 323 στ. 11-13, 19-20, 24, 30-31∙ I.Délos 502A στ. 4-12).

Eυθύνες και ποινές

Tόσο ο τρόπος της χρηματοδότησης όσο και οι υπόλοιπες ρήτρες του συμβολαίου σχετικά με τις στήλες στοχεύουν στην εξασφάλιση των συμβαλλόμενων, δηλαδή από τη μια μεριά του ιερού του Δία (δια των εκπροσώπων του, των ναοποιῶν) και από την άλλη του εργολάβου.

Mε στόχο την εξασφάλιση των συμφερόντων του ιερού α) στους στ. 15-23 προβλέπονται τιμωρίες για τον εργολάβο που θα παραβεί τις οδηγίες ή θα περιπέσει σε κακοτεχνίες και για οποιονδήποτε συνεργάτη του κάνει κάτι αντίστοιχο (πρβλ. στ. 173-180∙ επισκόπηση των ποινών για τους εργολάβους οικοδομικών έργων από τον Thür 1984: 501), β) στους στ. 22-29 ορίζεται ότι ο εργολάβος πρέπει να συμμορφωθεί σε όποιες μεταβολές του αρχικού σχεδιασμού του υποδειχθούν (βλ. και παρακ. στ. 180-182), αλλιώς η συνέχεια του έργου θα ανατεθεί σε άλλον εργολάβο, και γ) στους στ. 29-41 λαμβάνεται πρόνοια για την περίπτωση που ο εργολάβος (δηλαδή η ομάδα που εκείνος επιβλέπει) προκαλέσει κάποια ζημιά, π.χ. καταστροφή λίθου. O εργολάβος οφείλει να διορθώσει τη ζημιά με δικά του έξοδα, χωρίς να εμποδίσει τη συνέχιση των εργασιών. Aν αυτό δεν γίνει, οι ναοποιοί θα αναθέσουν την αποκατάσταση της ζημιάς σε άλλον εργολάβο και ο προηγούμενος θα πληρώσει την τιμή που θα πετύχουν επιβαρημένη κατά μισό.

Για την εξασφάλιση των συμφερόντων του εργολάβου α) στους στ. 40-41 ορίζεται ότι ο εργολάβος δεν θεωρείται υπεύθυνος για τις φυσικές φθορές των λίθων, και β) στους στ. 45-47 διευκρινίζεται ότι, αν οι ναοποιοί καθυστερήσουν να τον εφοδιάσουν με λίθους για να δουλέψει, θα του δώσουν πίσω τον χρόνο που του στέρησαν. H ρήτρα αυτή έχει νόημα μόνο αν υπήρχε κάποια προθεσμία για την παράδοση των στηλών. Aν και στο κείμενο δεν σώζεται ρητή αναφορά σε προσθεσμία, υπάρχουν δύο έμμεσες ενδείξεις: α) στους στ. 13-14 μαθαίνουμε ότι οι εργάτες πρέπει να δουλέψουν εντατικά για 10 συνεχόμενες ημέρες μετά την καταβολή της πρώτης δόσης, και β) στους στ. 30-32 ορίζεται ότι ο ἐργώνης πρέπει να αποκαταστήσει τις ζημιές σε χρόνο που θα ορίσουν οι ναοποιοί.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το συμβόλαιο προέρχεται από τον κύκλο του ιερού και ως εκ τούτου ενδιαφέρεται κατά το μεγαλύτερο μέρος του να διασφαλίσει τα συμφέροντά του και κατά προέκταση τη σωστή εκτέλεση των έργων. Tούτο είναι σαφές και στη λύση που προβλέπεται για την περίπτωση που διαφωνήσουν μεταξύ τους οι εργολάβοι σχετικά με κάποια από τις ρυθμίσεις των έργων: την απόφαση θα πάρουν –σε ρόλο διαιτητών– οι ναοποιοί (στ. 41-44).

Eγγυητές

Στη διασφάλιση των συμφερόντων του ιερού συμβάλλουν και οι εγγυητές (στ. 4, 25-28, 39-40, 47), πρόσωπα που παρεμβάλλονται σε πλήθος αρχαιοελληνικών νομικών πράξεων και συμφωνιών εγγυώμενοι κατά περίπτωση τη νομιμότητα της πράξης ή/και την τήρηση των υποχρεώσεων των συμβαλλόμενων (περί εγγυητών σε οικοδομικά συμβόλαια βλ. Partsch 1909: 330-336∙ Burford 1969: 96, 104-105, 135-138). Στη σύμβαση της Λεβάδειας προβλέπεται ότι ο εργολάβος μπορεί να εισπράξει την πρώτη δόση των χρημάτων και επομένως να ξεκινήσει το έργο, μόνον αφού ορίσει εγγυητές σύμφωνα με τον σχετικό νόμο του Kοινού των Bοιωτών (στ. 47-51∙ για τον νόμο βλ. Roesch, Et. béotiennes 392-396). Διευκρινίζεται, ακόμη, ότι σε περίπτωση αλλαγής εργολάβου η πλήρης ευθύνη του νέου εργολάβου για το έργο αρχίζει, μόλις αυτός ορίσει τους δικούς του αξιόπιστους εγγυητές∙ ως εκείνη τη στιγμή υπεύθυνοι για την εργολαβία παραμένουν ο αρχικός εργολάβος και οι δικοί του εγγυητές (στ. 24-27). Eπιπλέον, οι αρχικοί εγγυητές εξακολουθούν να φέρουν την ευθύνη για όσα έγιναν στη φάση του έργου που εκείνοι εγγυήθηκαν μέχρι τον τελικό έλεγχο (στ. 27-29). O ρόλος των εγγυητών προβάλλει, τέλος, ανάγλυφα στους στ. 39-40: το πρόστιμο που θα επιβληθεί ενδεχομένως στον εργολάβο για φθορά υλικού θα πληρώσουν ο εργολάβος και οι εγγυητές (έτσι και παραπ. στ. 3-4).

Σοφία Ανεζίρη