ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

SB III 6824· Winter 1933: 141 αρ. 1· P.Mich. III 157· Youtie 1974: 11-12· Casson 1984: 179· Μ. Μαλούτα στο Ανθολόγιο 306-311: Π10.

Η έκδοση του κειμένου βασίστηκε στο Μ. Μαλούτα στο Ανθολόγιο 306-311: Π10.

ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

David – van Groningen 1965: 132-133 αρ. 67· Leadbetter 1982· Pestman 1994: 236-239 αρ. 62· Lee 2000: 50-51· Burnet 2003: 82 αρ. 28.

Ο αποστολέας συμπεριέλαβε την ημερομηνία-χρονολογία στο κάτω μέρος του εγγράφου (στ. 20-24): πρώτο έτος του αυτοκράτορα Δεκίου (Σεπτέμβριος/Οκτώβριος 249-Ιούνιος 251 μ.Χ.), 23η ημέρα του μηνός Παύνι (μήνας του αιγυπτιακού ημερολογίου).

Βρέθηκε στη Θεαδέλφεια του Αρσινοΐτη νομού (Φαγιούμ) και φυλάσσεται στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Ann Arbor, στο Μίσιγκαν των ΗΠΑ.

Πρόκειται για δήλωση προσφοράς θυσιών στους θεούς. Αυτές οι δηλώσεις έχουν τη μορφή υπομνήματος και τη χαρακτηριστική διάταξη τῷ δεῖνι παρὰ τοῦ δεῖνος. Είναι μια αριθμητικά περιορισμένη και μορφικά ομοιογενής ομάδα παπύρων (Meyer 1910· Knipfing 1923· Bludau 1931· Keresztes 1975· Robinson 1995). Περίπου τριάντα πέντε τέτοια κείμενα είναι γνωστά σήμερα και συνδέονται όλα με το διωγμό του Δεκίου ενάντια σε όσους –κατά κύριο λόγο χριστιανούς– αρνούνταν να συμμετέχουν στην επίσημη λατρεία του ρωμαϊκού κράτους. Χρονολογούνται ανάμεσα στο 250 μ.Χ. και το θάνατο του αυτοκράτορα το 251 μ.Χ., καθώς ο διάδοχος του Δεκίου Γάλλος δεν ακολούθησε την ίδια πολιτική διωγμών (Lanata 1973: 76). Είχαν υποχρεωτικό χαρακτήρα, δηλαδή απαιτούνταν από τον κρατικό μηχανισμό. Το ότι η μορφή των εγγράφων αυτών είναι ομοιογενής επέτρεψε στον Keresztes 1975: 761-762 να περιγράψει τη δομή τους με μεγάλη ακρίβεια.

Πάπυρος. Διατηρεί τις αρχικές του διαστάσεις (ύψ. 20 εκ., πλ. 5,7 εκ.). Δεν έχει υποστεί σημαντική φθορά, με εξαίρεση μερικές διάσπαρτες οπές και ορισμένες εκδορές.

Οι διάσπαρτες οπές δεν εμποδίζουν την ανάγνωση του κειμένου, ενώ οι εκδορές έχουν ως αποτέλεσμα την απώλεια των ανώτερων στρώσεων του μελανιού. Στο επάνω μέρος διατηρείται περιθώριο περ. 1 εκ., στο κάτω μέρος περίπου 3 εκ. Τα κενά ανάμεσα στα τρία τμήματα του κειμένου είναι 1,5 εκ. και 2 εκ.

Διακρίνονται δύο διαφορετικά χέρια: το πρώτο στο βασικό τμήμα του κειμένου και στη χρονολόγηση (στ. 1-16, 20-24) και το δεύτερο στις τρεις σειρές που παρεμβάλλονται ανάμεσα στα τμήματα αυτά και αποτελούν τη βεβαίωση των μαρτύρων (στ. 17-19). Ο τύπος της γραφής είναι παρόμοιος και στα δύο τμήματα και εμφανίζει χαρακτηριστικά στοιχεία της γρήγορης γραφής της ύστερης ρωμαϊκής εποχής, όπως η κλίση προς τα δεξιά και οι συνδέσεις μεταξύ των γραμμάτων. Οι διαφορές μεταξύ των δύο χεριών είναι λίγες, καθώς η εκτέλεση των γραμμάτων είναι παρόμοια, αλλά το δεύτερο χέρι παρουσιάζει μικρότερη κλίση προς τα δεξιά.

Το περιεχόμενο και η δομή του κειμένου

Πρόκειται για έγγραφη δήλωση που κάνει ο Αυρήλιος Σάκις προς τις αρμόδιες αρχές, δηλαδή τους υπεύθυνους για τις θυσίες στην πόλη του, ότι ο ίδιος και τα παιδιά του πρόσφεραν θυσίες στους θεούς, όπως έκαναν και στο παρελθόν.

Όπως όλα τα σχετικά κείμενα, έτσι και αυτό χωρίζεται σε τρία μέρη: το πρώτο μέρος (στ. 1-7) είναι δομημένο ως επίσημη αίτηση και περιλαμβάνει το όνομα του αποστολέα και το αξίωμα του παραλήπτη. Ακολουθεί η βεβαίωση του αποστολέα ότι ο ίδιος και μέλη της οικογένειάς του τέλεσαν θυσίες και η επιβεβαίωση από αυτόπτες μάρτυρες (στ. 8-19). Τέλος, καταγράφεται η ημερομηνία της δήλωσης (στ. 20-24).

Αποστολέας, παραλήπτες και μάρτυρες

Αποστολέας του κειμένου και κύριο πρόσωπο της δήλωσης είναι κάποιος Αυρήλιος Σάκις. Ο Winter τον ταυτίζει με τον αποστολέα ενός άλλου κειμένου που φυλάσσεται στη Φλωρεντία (P.Flor. 9· P.Mich. III 157· Rathbone 1991: 207) και με το οποίο ο Σάκις, γιος του Μαξίμου, βοσκός που δούλευε για τον Αυρήλιο Αππιανό, καταγγέλλει στο δεκαδάρχην Αυρήλιο Απολλώνιο μια επίθεση που υπέστη και κατά την οποία άγνωστοι του έκλεψαν τον γάιδαρό του (για τους δεκαδάρχας, βλ. Π5). Στον πάπυρο της Φλωρεντίας που χρονολογείται το 255 μ.Χ. ο Σάκις δηλώνει 35 ετών. Επομένως, αν τα δύο πρόσωπα ταυτίζονται, όταν γράφτηκε το δικό μας κείμενο, ο Αυρήλιος Σάκις ήταν 30 ετών.

Παραλήπτες, όπως συνήθως συμβαίνει σε αυτό το είδος κειμένου, είναι οι εκλεγμένοι υπεύθυνοι για τις θυσίες, δηλαδή τοπικοί αρμόδιοι οι οποίοι επέβλεπαν την ομαλή εκτέλεση του διατάγματος του Δεκίου.

Ο Αυρήλιος Σερήνος και ο Αυρήλιος Ερμάς, που υπογράφουν τη βεβαίωση, λειτουργούν ως μάρτυρες. Επίσημα έγγραφα έπρεπε να υπογράφονται από μάρτυρες για να αποκτήσουν νομική ισχύ (βλ. Wolff 1978: 114-122). Ο Ερμάς είναι ενδεχομένως γνωστός και από άλλα κείμενα αυτής της περιόδου και ίσως είχε διατελέσει κωμάρχης (Rathbone 1991: 20 σημ. 25).

Η πολιτική των Ρωμαίων αυτοκρατόρων απέναντι στους χριστιανούς – διωγμοί

Πάπυροι σαν αυτόν που εξετάζουμε είναι επακόλουθο του διατάγματος, με το οποίο ο αυτοκράτορας Δέκιος (Σεπτέμβριος/Οκτώβριος 249-Ιούνιος 251 μ.Χ.) μετά την άνοδό του στο θρόνο κατέστησε υποχρεωτικές για όλους τους κατοίκους της αυτοκρατορίας τις θυσίες στους θεούς της Ρώμης και τη συμμετοχή σε γεύμα με τα ζώα της θυσίας. Σε αυτή, όπως και στις περισσότερες σχετικές δηλώσεις, διαβάζουμε ότι οι θυσίες έγιναν κατὰ τὰ προσταχθέντα (στ. 11). Όσοι –κυρίως χριστιανοί– αρνούνταν να θυσιάσουν στους παραδοσιακούς θεούς της αυτοκρατορίας και επομένως να συμμετάσχουν στην επίσημη λατρεία του ρωμαϊκού κράτους έθεταν εαυτούς αυτόματα έξω από την πολιτική κοινότητα της αυτοκρατορίας και αντιμετωπίζονταν ως αντικαθεστωτικά στοιχεία (η άρνησή τους αφορούσε και την αυτοκρατορική λατρεία, με την οποία οι αυτοκράτορες επιδίωκαν την ισχυροποίηση της εξουσίας τους στις επαρχίες). Η ποινή ήταν φυλάκιση, βασανιστήρια και τελικά θανάτωση ή εξορία και δήμευση της περιουσίας. Αν πείθονταν να θυσιάσουν στους παραδοσιακούς θεούς, δεν υφίσταντο καμία ποινή (Heinen 1991: 1935-1936). H έκδοση των σχετικών επίσημων πιστοποιητικών ενείχε περίπου την έννοια δηλώσεων νομιμοφροσύνης των ελεύθερων κατοίκων της αυτοκρατορίας, που μετά το διάταγμα του Καρακάλλα του 212 μ.Χ. είχαν γίνει πλέον Ρωμαίοι πολίτες (πρβλ. τη συχνή εμφάνιση Αὐρηλίων στο ονομαστικό του παπύρου· σχετικά Μπουραζέλης 1989: 120-148).

Στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία οι συστηματικοί διωγμοί ξεκινούν την εποχή του Νέρωνα, όταν οι χριστιανοί κατηγορήθηκαν για τη φωτιά του 64 μ.Χ. στη Ρώμη (βλ. Keresztes 1979). Διωγμοί παρουσιάζονται περιστασιακά και τον 2ο αι. μ.Χ., στην περίοδο της βασιλείας του Τραϊανού και των υπόλοιπων αυτοκρατόρων της δυναστείας των Αντωνίνων, ενώ κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Σεβήρων έχουμε αρκετές μαρτυρίες για περιορισμένες τοπικά και χρονικά διώξεις των χριστιανών που δεν δείχνουν όμως να έχουν τον χαρακτήρα γενικευμένου διωγμού (Για τους διωγμούς των χριστιανών, βλ. Frend 1965· Molthagen 1970: 61-84· Sordi 1979· Frend 1984: 271-324· Lane Fox 1986: 419-492· Montevecchi 1988: 288-291· Robinson 1995· Giovannini 1996· Beard – North – Price 1998: 228-244. Ειδικά για την περίοδο των Σεβήρων, βλ. και Μπουραζέλης 1989: 55-63). Μετά το τέλος της δυναστείας των Σεβήρων (235 μ.Χ.), και κυρίως από τα μέσα του 3ου αι. μ.Χ., οι θρησκευτικοί διωγμοί αποτέλεσαν σταθερό στοιχείο της πολιτικής της Ρώμης. Με διεξαγωγή συστηματικών διωγμών έχουν κατά κύριο λόγο συνδεθεί οι αυτοκράτορες Δέκιος, Βαλεριανός και Διοκλητιανός (ειδικά για τον διωγμό του Δεκίου, βλ. Andreotti 1956).

Οι διωγμοί του 3ου αι. μ.Χ. συνδέονται με την πολιτική και κοινωνική κρίση που διέρχεται η αυτοκρατορία κατά την περίοδο αυτή. Είναι ενδιαφέρον ότι στους εθνικούς συγγραφείς της εποχής η παραδοσιακή θρησκεία παρουσιάζεται ως απαραίτητη για τη διατήρηση του imperium Romanum (ανέκαθεν στενά συναρτημένου με την εύνοια των θεών κατά τις ρωμαϊκές αντιλήψεις), η ευσέβεια ως εγγύηση για την έξοδο της αυτοκρατορίας από την κρίση και οι χριστιανοί ως υπεύθυνοι για όλα τα δεινά (βλ. ενδεικτικά Δίων Κάσσιος 52.36.1 κ.εξ.· Φιλόστρατος, Βίος Ἀπολλωνίου Τυανέως 5.36· Πορφύριος, Κατὰ χριστιανῶν απόσπ. 80).

Μυρτώ Μαλούτα