ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Stuart – Revett 1794: 57· CIG 2280· OGIS 350· Choix Délos I 89· I.Délos 1575· Kotsidu 2000: 218-219 αρ. 143[E], 675 εικ. 39· Σοφού 2018: 244-250· Α. Σοφού στο Ανθολόγιο 145-148: Ε15.

Η έκδοση του κειμένου βασίστηκε στο Α. Σοφού στο Ανθολόγιο 145-148: Ε15.

ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Reinach 1888: 15 σημ. 1 (στ. 3)· Reinach 1906: 46-47· Reinach 1910: 431-432· Ferguson 1911: 301· Allen 1983: 200-203· Roussel 1987: 7 σημ. 1, 27 σημ. 3· Habicht 1990: 571· Müller 1991: 393-424 (= BE 1992: αρ. 379).

Το γεγονός ότι στην εν λόγω επιγραφή η Στρατονίκη αναφέρεται ως βασίλισσα σε συνδυασμό με το δεδομένο ότι στα ελληνιστικά βασίλεια –με εξαίρεση το πτολεμαϊκό– ο βασιλικός τίτλος δεν προσδιόριζε τις βασιλικές κόρες αλλά μόνον τις γυναίκες των βασιλέων ή τις χήρες τους που ασκούσαν προσωπικά την εξουσία οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η ανάθεση πραγματοποιήθηκε κάποια στιγμή μετά τον πρώτο γάμο της Στρατονίκης με τον Ευμένη Β΄, βασιλέα του Περγάμου, ο οποίος τελέσθηκε περί το 188 ή το 175/4 π.Χ. (η χρονολόγηση αυτού του γάμου αποτελεί αμφιλεγόμενο ζήτημα για τη νεότερη έρευνα εξαιτίας των αντιφατικών μαρτυριών των αρχαίων πηγών σχετικά με το αν το 188 π.Χ. τελέσθηκε ο αρραβώνας [Titus Livius 38.39.6· 42.29.4] ή ο γάμος [Στράβων 13.4.2]. Υποστηρικτές της τέλεσης του γάμου το 188 π.Χ. ή αμέσως μετά: W. Dittenberger [OGIS 350]· Allen 1983: 200-202. Χρονολόγησή του γύρω στο 175/4 π.Χ.: Müller 1991: 397-398 σημ. 1· Hopp 1977: 28 σημ. 2. Οι Seibert 1967: 113 και σημ. 8 και Hansen 1971: 95 δεν παίρνουν θέση στο ζήτημα αυτό). Το χρονικό όριο πριν από το οποίο πρέπει να τοποθετήσουμε την ανάθεση (terminus ante quem) είναι ο θάνατος της Στρατονίκης περί το 134 π.Χ.

Η χρήση του πατρώνυμου της Στρατονίκης στην επιγραφή –σημειωτέον ότι αυτή ήταν θυγατέρα του βασιλέα της Μεγάλης Καππαδοκίας Αριαράθη Δ΄– και η ταυτόχρονη παράλειψη του ονόματος του συζύγου της δεν φαίνεται να αποτελεί περαιτέρω ένδειξη για τη χρονολόγηση της επιγραφής, καθώς η μελέτη επιγραφικών μαρτυριών που αναφέρουν μόνο βασίλισσες καταδεικνύει ότι το πατρώνυμο μιας βασίλισσας με βασιλική καταγωγή ήταν ουσιαστικά μέρος της ταυτότητάς της. Επομένως, η προβολή της καταγωγής της Στρατονίκης δεν τεκμηριώνει ότι ήταν ανύπαντρη (OGIS 350· Allen 1983: 201-203 με σημ. 1) ή χήρα (Reinach 1910: 432), ούτε είναι πιθανόν να υποκρύπτει άλλα, πολιτικά κίνητρα (Allen 1983: 201 και σημ. 6· Müller 1991: 411-424).

Η ανάθεση του αγάλματος από το δήμο των Αθηναίων στη Δήλο καθιστά πιθανή, ωστόσο, τη χρονολόγηση του αναθήματος μετά την υπαγωγή της Δήλου στην αθηναϊκή κυριαρχία το 167/6 π.Χ., όταν η Ρώμη κατάργησε την ανεξαρτησία του νησιού και το εκχώρησε στην Αθήνα κηρύσσοντάς το παράλληλα ελεύθερο λιμάνι (Habicht 1990: 571· Müller 1991: 401 σημ. 1). Αθηναϊκά αναθήματα στη Δήλο υπήρξαν και πριν από το έτος-ορόσημο 167/6 π.Χ. Αναμφίβολα όμως, μετά το έτος αυτό θα πολλαπλασιάστηκαν. Εκείνο που καθιστά πιθανότερη τη χρονολόγηση της ανάθεσης μετά το 167/6 π.Χ. είναι η απουσία κάποιας μνείας των Αθηναίων ως αποδεκτών της ευεργεσίας της Στρατονίκης. Επομένως, αιτία της τιμητικής ανάθεσης ήταν προφανώς κάποια ευεργεσία της Στρατονίκης προς το δηλιακό ιερό, η οποία εντάσσεται στο πλαίσιο του δημόσιου ρόλου των βασιλισσών (βλ. αναλυτικότερα Σοφού 2018).

Από τα προαναφερθέντα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η ανάθεση χρονολογείται μεταξύ των ετών 167/6-περ. 134 π.Χ.

Δεν είναι γνωστό πού φυλάσσεται σήμερα.

Στις τιμητικές αναθέσεις λογίζονται τόσο εκείνες που το αντικείμενο ανάθεσης είναι το άγαλμα ενός θνητού (το όνομα του οποίου συχνά εμφανίζεται σε αιτιατική πτώση μέσα στο κείμενο της αναθηματικής επιγραφής), όπως συμβαίνει στην περίπτωση που εξετάζουμε, όσο και εκείνες που η ανάθεση γίνεται υπέρ ενός θνητού. Οι θνητοί των οποίων τα αγάλματα ανατίθενται ή υπέρ των οποίων γίνεται η ανάθεση έχουν κάποια σχέση (εξουσίας, επαγγελματική ή συγγενική) με τον αναθέτη και η πράξη της ανάθεσης έχει διττή τιμητική λειτουργία: αποδίδει τιμή τόσο στο θνητό (τον οποίο απεικονίζει το ανάθημα ή υπέρ του οποίου γίνεται η ανάθεση) όσο και στις θεότητες στις οποίες προσφέρεται το ανάθημα. Ο αναθέτης δηλώνει την ευνοϊκή του διάθεση προς τον τιμώμενο ή/και τη στενή του σχέση με αυτόν, ενώ συγχρόνως κερδίζει την εύνοια των θεών για την ευσέβειά του.

Το ότι από τις επιγραφές που πιστοποιούν την ανέγερση ενός αγάλματος απουσιάζει κάποιες φορές οποιαδήποτε αναφορά στο θείο, δεν είναι πάντα ασφαλές κριτήριο για να τις εντάξουμε στην κατηγορία των απλών τιμητικών και να αποκλείσουμε τον αναθηματικό χαρακτήρα του μνημείου. Οι θεοί που απουσιάζουν μπορεί απλώς να υπονοούνται. Ενίοτε ο ίδιος ο τόπος ανέγερσης του μνημείου καθιστούσε τον αναθηματικό του χαρακτήρα και την ταυτότητα του θεού στοιχεία αυτονόητα για όσους αντίκριζαν το μνημείο αυτό στην εποχή του.

Χάλκινη πλάκα, που θα ήταν αναρτημένη στη βάση ενός αγάλματος.

Τα γράμματα είναι συνήθη ελληνιστικά (η οριζόντια κεραία του Α είναι θλαστή, το Θ έχει μικρή παύλα στο εσωτερικό).

Ανάθεση στη δηλιακή τριάδα Άρτεμη, Λητώ και Απόλλωνα ενός αγάλματος της βασίλισσας Στρατονίκης από το δήμο των Αθηναίων. Σκοπός της ανάθεσης αυτής ήταν να τιμηθεί η βασίλισσα για την αρετή της και την εύνοια που έδειξε προς το δήμο των Αθηναίων (πρβλ. την τιμητική επιγραφή του δήμου της Περγάμου για τη βασίλισσα Στρατονίκη: Müller 1991: 393-396).

Η ταυτότητα του τιμώμενου προσώπου

Η Στρατονίκη (περ. 203/192-134 π.Χ.) ήταν θυγατέρα του βασιλέα της Μεγάλης Καππαδοκίας Αριαράθη Δ΄ και, πιθανότατα, της σελευκιδικής καταγωγής Αντιοχίδος (Allen 1983: 202· αντίθετη άποψη διατυπώνει ο Müller 1991: 401-402). Υπήρξε σύζυγος του βασιλέα της Περγάμου Ευμένη Β’, μετά τον θάνατό του το 158/7 π.Χ. παντρεύτηκε τον αδελφό και διάδοχό του Άτταλο Β’, και ήταν πιθανότατα η μητέρα του τελευταίου Ατταλίδη βασιλέα Άτταλου Γ’ (Hopp 1977: 16-26 και σημ. 2).

Οι θεότητες

Οι δηλιακές θεότητες στις οποίες προσφέρεται το ανάθημα των Αθηναίων ήταν διαδεδομένες όχι μόνο στην Πέργαμο (Hansen 1971: 445-446), αλλά και στην ιδιαίτερη πατρίδα της Στρατονίκης. Στην Καππαδοκία, συγκεκριμένα, η Άρτεμη λατρευόταν με το επίθετο Ταυροπόλος (Στράβων 12.2.3), ενώ διάδοση γνώριζε και η λατρεία του Απόλλωνα με το επίθετο Ἀρχηγέτης (Στράβων 12.2.6· I.Tyana σελ. 375). Είναι μάλιστα πιθανόν οι δύο θεότητες να λατρεύονταν με αυτά τα επίθετα και στη Δήλο (για την πιθανή λατρεία της Αρτέμιδος Ταυροπόλου στη Δήλο, βλ. Bilde 2003· του Απόλλωνα Ἀρχηγέτου, Malkin 1986).

Το ιερό της Δήλου και η διεθνής διπλωματία

Στην εποχή κατά την οποία χρονολογείται η επιγραφή, δηλαδή πιθανότατα από το 167 π.Χ. και εξής, η Δήλος, χάρη στο προνομιακό καθεστώς ατέλειας που απολάμβανε, αναπτύχθηκε σε κομβικό σημείο για το διαμετακομιστικό εμπόριο της ανατολικής Μεσογείου (Στράβων 10.5.4). Ως διεθνής εμπορικός πόλος εξελίχθηκε σε θρησκευτικό κέντρο που φιλοξενούσε πολλές ξένες λατρείες (Bruneau 1970). Έγινε προσφιλής τόπος επίδειξης της ευσέβειας και της γενναιοδωρίας των ηγεμόνων προς τους θεούς, και τόπος ανέγερσης επιγραφών και ανάθεσης μνημείων προς τιμήν ηγεμόνων και άλλων επιφανών προσώπων (βλ. ενδεικτικά Bringmann – Ameling – Schmidt-Dounas 1995: 187-231 αρ. 117-193· Κotsidu 2000: 193-224 αρ. 120-148). Ο κοσμοπολίτικος χαρακτήρας του νησιού αποτελούσε εγγύηση ότι πράξεις αντάξιες δόξας και τιμής θα είχαν τη μέγιστη δημοσιότητα και απήχηση (Roussel 1987· Habicht 1995: 247-264).

Αθανασία Σοφού